یەكەمین خولی خەڵاتی نێونەتەوەیی قەڵەمی هەژار، بە ئاشكراكردنی دەستنیشانكراوانی بەرهەم و خەڵاتكراوان، لە زانكۆی كوردستانی شاری سنەی ڕۆژهەڵاتی كوردستان كۆتایی پێ هات.
خەڵاتی قەڵەمی هەژار، كە بە ئامادەبوونی نووسەران و شاعیران و ئەدبیبان و ئارەزوومەندانی زمان و فەرهەنگی كوردی، لە شاری سنە و لە لایەن زانكۆی كوردستانەوە بەڕێوە برا، ڕووبەڕووی پێشوازییەكی زۆری كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستان بووەوە.
ئارەش لهۆنی ـ پارێزگاری سنە، لە وتارێكدا ئاماژەی بە شوێنگەی مێژوویی سنە لە فەرهەنگی كوردی كرد و بەڕێوەچوونی خەڵاتی قەڵەمی هەژاری بە سیمبولێك لە تێڕوانینی فەرهەنگی ئێران و پێویستییەكی هەنووكەیی و شارستانی بۆ ڕێزگرتن لە كەسایەتییە ئەدەبییەكانی گەلانی ئێران هەژمار كرد. هەروەها سوپاسی سەرجەم بەشداربووانی خەڵاتەكە و میوانان لە بەشەكانی دیكەی كوردستان و دەرەوەی وڵات و بەڕێوەبەرانی خەڵاتەكە و زانكۆی كوردستان كرد.
حەداد عادل سەرۆکی ئەکادیمیای زمان و ئەدەبی فارسی لەپەیامێکی ڤیدیۆیی خۆیدا لەیەکەمین خەڵاتی قەڵەمی هه‌ژار، هەوڵەکان بۆ بەرەوپێشبردنی زمانی کوردی لەکوردستان بەرز نرخاند و کوردی بەشانازی هەموو گەلی ئێرانی ناوبرد و خۆشحاڵی خۆی بەو بۆنە ڕۆشنبیرییە دەربڕی و جەختی لەسەر گرنگی پاراستنی زمانی کوردی لە ناسنامەی نەتەوەیی ئێراندا کردووەتەوە.
ئاماژەشی بە ناسنامەی ئاریاییبوونی گەلی کورد کرد و ئاماژەی بەوەدا کە ئەوان مایەی شانازی گەلی ئێرانن و گوتیشی” گەلی کورد بە ڕەچەڵەک له ره‌گه‌زی ئاریاییین و لە نێو ئەو گروپە نەژادییانەی کە مایەی شانازی هەموو گەلی ئێرانن”.
سەرۆکی ئەکادیمیای زمان و ئەدەبی فارسی هەوڵەکانی بۆ برەودان بە زمان و ئەدەبی فارسی لەنێو جه‌ماوەره جۆراوجۆرەکانی ئێراندا بەگرنگ زانی و ئاماژەی بەوەدا گرنگی ئەم بۆنەیە لەبرەودان بە زمانی فارسی و ئەدەبی دەوڵەمەندی لە هەرێمی کوردستان جێگەی سەرنجە.
لەگەڵیشیدا، سوپاسی دەوڵەمەندیی کەلتووری كوردستانی کرد و ئاماژەی بە بوونی هونەرمەندە دیارەکانی کورد کرد لە بوارە هونەرییە جۆراوجۆرەکاندا لەوانە خۆشنووسی و مۆسیقا و گۆرانی و شیعر و ئەدەب.
وتارێكی نیشتمانیانە و بوێر:
سەلاحەدین ئاشتی، نووسەر و وەرگێڕی دیاری کورد و ئەندامی بەڕێوەبردنی ئەنجومەنی باڵای خەڵاتی قەڵەمی هەژار، وتارێكی جدی و گرنگی خوێندەوە كە بووە جێگەی سەرەنجی ئامادەبووان و نووسەران و میدیاكان. چونكە وتارەكەی وەك ڕێگەچارەیەكی كێشەیەكی لەمێژینەی نێوان كورد و دەسەڵات بوو و بە گرنگی زانی كە بیر لە زمان و ئەدەب و فەرهەنگی كوردی بكرێتەوە و ڕێگە بدرێت بە زمانی كوردی بخوێنرێت، بەدەر لەوە كوردەكان بەردەوام دەبن لە خەبات لەم پێناوەدا:
هەر چەن مەواچان فارسی شەکەرەن
کوردی جە لای من بەڵ شیرینتەرەن
مەعلوومەن جە دەور دنیای بەدئەندێش
دڵشادەن هەر کەس وە زوانوو وێش
ئەم فەرموودەیەی خانای قوبادی، کە ساڵی ١٣٦٤ی هەتاوی/ ١٩٨٥ی زایینی، لەسەر فەرمایشتی مامۆستا هێمن، دووهەم لاپەڕەی ڕەنگینی یەکەم ژمارەی گۆڤاری سروەی پێ ڕازایەوە، بنەماکەی دەگەڕێتەوە سەر بیر و ئەندێشەی مرۆڤی تێگەیشتووی بەرچاوڕوونی کورد، کە ئازاد بوونی هەموو زمانێک و پێ دوان و پێ نووسرانی بە مافی ئینسانی خاوەن زمان دەزانێ.
بەڕاستی هەڵپەساردنی بڕگەی دووهەمی بەندی ١٥ی قانوونی ئەساسیی ئێران، کە خوێندن بە هەموو زمانەکان لە قوتابخانەدا بە ڕێ‌پێدراو دەزانێ، بێ‌هەقییەکی ئاشکرایە و بەرەو تۆوبڕکردنی زمانەکانی دیکە پەل دەکوتێ. پاش دەیان ساڵ هێنانەوەی کۆمەڵێک بیانووی بێ‌‌بنەما، تەنانەت نەرمکێشترین مرۆڤەکانیشی هێناوەتە سەر لێواری تەقینەوە.؛ کارەساتێک کە هیچ لایەک قازانجی لێ ناکا. لام وایە ئەگەر کەس هەست بەم دەردە نەکا، خۆ جەنابی سەرکۆمار ئەوە لە تێکڕای دەسەڵاتدارانی ئێران باشتر دەزانێ، بۆیە داوای لێ دەکەین قۆڵی لێ‌هەڵماڵێ و کۆتایی بێنێ بەم ناهەقییەی دەرهەق بە زمانەکانی دیکە کراوە، فارسی نەبێ.
بەڵێ زمانی فارسی پردی پەیوەندیی نێوان هەموو ئەو کەسانەیە لە جوغرافیای سیاسیی ئێران و تەنانەت چەندین وڵاتی دیکەدا دەژین، بەڵام تێکدانی پەلکەزێڕینەی زمانەکان، نەک هەر سەرکەوتوو نەبووە، بەڵکوو قەناعەتێکی پێچەوانەی لێکەوتۆتەوە و زیاتر هانی گەلانی داوە بۆ سوورتر بوونی بەهەق لەسەر شوناسی خۆیان.
ئەگەر حکوومەتی ئێران ڕێز بۆ نەتەوەی کورد دادەنێ لە هەر چوار پارچەی کوردستان و سەرانسەری دنیادا و پێی وایە نابێ پشتیان چۆل بکرێ فەرموون لە هەموو بار و بوارەکان‌دا هەنگاوی گران و سەنگین هەڵێننەوە و سەرەتا لە ڕێگەپێدانی خوێندنی قوتابخانەوە دەست پێ بکەن. پێم خۆشە بەڕوونی بڵێم لەم جەژنەواڵەی خەڵاتی قەڵەمەدا ئێستا خەڵکی هەر چوار پارچەی کوردستان چاوەدێر و چاوڕوانن بزانن ئەم هەڵوێستە تازەی ئێران تا کوێ بڕ دەکا. بێتوو مرۆڤی کورد بزانێ بابەتەکە ڕووکەش و تاکتیکە، نەک هەر ئەوەندەی دیکەش تووشی بێ‌متمانەیی دەبێ، بەڵکوو هەڵوێستەکانی تۆختر دەبن.
لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستا هاوسەنگیی تای تەرازووی پێکەوەژیانی هێمنانە سەرەتا دەبێ لە حکوومەتەوە دەست پێ بکا و دەرگای گومان و بێ‌متمانەیی هەڵتەکێنێ، ئینجا خەڵک بێنە مەیدان و زانست و زانین بکەنە پێوەر و لە کەش و هەوای نادڵخواز دەرباز بن.
ئێستا کە زانستگای کوردستان پەنجەرەیەکی بۆ کراوەتەوە تا ئەرکی ئەم خەڵاتە ڕاپەڕێنێ، تەواوی بەرپرسان و کارگێران و کاربەدەستانی پێشین و ئێستای هەر کەس لە ئاستی خۆیدا بەباشی تێکەوتوون و ڕەنجێکی قورسیان کەوتۆتە سەر شانی، بەتایبەت بەشی توێژینگەی زمانناسی هۆی داوەتەوە و دەبێ بزانن لە پای ئەو کارەی کردوویانە، میداڵیای شانازی خراوەتە ئەستۆیان. مامۆستا هەژار واتەنی:
گەنجت دەوێ، ڕەنجی دەوێ، وا هات، وا چوو
کێ گوڵ دەچنێ، دڕکی لە دەستی ڕاچوو
تا شانە نەبوو لەت‌لەت و جەرگی پارە
کەی دەستی بە کاکۆڵی جوانێک‌دا چوو؟!
ئەم هەلەی ڕەخساوە، هیوادارین گۆڕانێکی بنەڕەتیی لێ وەدی بێ، کە سەرتاپای ژیان بگرێتەوە و هەر لە یەک بازنەدا نەمێنێتەوە. خەڵاتی قەڵەمی هەژار ئاکامی خەباتی دەیان ساڵەی ئەو کەسانەیە بێ‌وچان نەسرەوتوون و تەمەن و ژیانی خۆیان بەخت کردووە و کەند و کۆسپ هەنگاوی پێ شل نەکردوون.
کورد وەک نەتەوەیەکی مێژوویی سەری لە نێو سەران‌دا دیارە و لام وایە حکوومەتی ئێران تا ئەندازەیەک هەستی بەم پرسە کردووە و بە ئاواتەوەم لەم شێوە کارانە بەردەوام بێ و بوونی پرسی کورد تەنیا لە چوارچێوەی شارێک و پارێزگایەک و بابەتی فەرهەنگی‌دا نەبینێ.
جیهان بە هەموو شێوەیەک بەرەو گۆڕانە و ڕەوڕەوی مێژوو بەرەودوا ناگەڕێتەوە. مرۆڤی خاوەن هەڵوێست دەزانێ گەیشتن بە ئاسۆیەکی ڕوون بەرخۆدانی دەوێ؛ مامۆستا هێمن گوتەنی:
ناڕەومەوە لە داڵ و تارمایی
زۆرم دیوە بوولێڵ و تاریکایی
دێنم بەو شەوگارە ڕەشە دوایی
دەڕۆم بەرەو ئاسۆ، بەرەو ئاسۆی ڕوون
دەڕۆم، دەڕۆم تا ترووپکی ڕزگار بوون
خەڵاتە تایبەتەكان:
خەڵاتی قەڵەمی هەژار لە 15 بواری وەک سینەما، شیعر، مێژوو، ڕەخنەی ئەدەبی، بەرهەمی سیاسی، جوگرافیا و.. بەرهەمی بۆ هاتبوو و بۆ هەر بەشەیش خەڵاتێک دیاری کرابوو. خەڵاتەکان شەشیان خەڵاتی تایبەت و ٣٢ خەڵاتیشیان وەك ڕێزگرتن بوون.
دەستەی داوەرانی خەڵاتەكە، 6 خەڵاتە تایبەتەكانانیان بەخشییە ئەم نووسەر و بەرهەمانە:
1. لە بەشی ڕۆمان، خەڵات درایە ڕۆماننووس (جەمال جەبار غەریب) لە باشووری كوردستان بۆ ڕۆمانی (که‌وتنی ئاسمانه‌کان)
2. لە بەشی مێژوو، خەڵات درایە نووسەر (ئیسماعیل شەمش) لە تاران بۆ كتێبی (بووژانەوەی كورد)
3. لە بەشی فەلسەفە، خەڵات درایە نووسەر (محەمەد كەمال) لە ئوسترالیا بۆ (كۆی بەرهەمەكان)ـی
4. لە بەشی ڕەخنەی ئەدەبی، خەڵات درایە نووسەر (عەبدولڕەحمان ئاداك) لە ماردینی باكوری كوردستان بۆ كتێبی (تەشەیین نەزمی)
5. لە بەشی فەرهەنگی گشتی، خەڵات درایە نووسەر (سەلاحەدین پایانیانی) لە مەهاباد بۆ كتێبی (فه‌رهه‌نگی زاره‌کی موکریان)
6. لە بەشی كۆمەڵناسی، خەڵات درایە نووسەر (عەلی ڕەحمەتی) لە بجنورد بۆ كتێبی (فەرهەنگی قەومی شار و گوندەكانی خوراسانی باكوور)
بەدەر لەوەش، بەرهەمە دەستەبژێركراوەكان، جگە لە پێدانی مەدالیای خەڵاتی قەڵەمی هەژار، هەر یەكەی بە شێوەی كاس 200 ملیۆن تمەنیان پێ درا.
هەروەها لە مەراسیمەكەدا، 32 بەرهەمی دیكە وەك بەرهەمی شایستە مەدالیای خەڵاتی هەژاریان وەرگرت و هەر یەكەشیان 25 ملیۆن تمەنیان بە كاش درایێ.
خەڵاتە ڕێزلێگیراوەكان:
خەڵاتەكانی دیكەی ڕێزگرتنیش كە 32 خەڵات بوون، بەخشرانە ئەم بەش و كەسانە:
ـ لە بواری تۆژینەوەی ئەدەبی: خەڵاتەكە بەخشرایە (عەلیڕەزا خانی و بێهناز دڵشاد) بۆ كتێبی (شنەی وای شەماڵ)
ـ لە بواری ساخکردنەوەی دەق: خەڵاتەكە بەخشرایە (سەید ئاڕمان حسێنی ) بۆ كتێبی (گەنجینەی دەقە ئەدەبییەكانی زاگرۆس)
ـ لە بواری فۆلکلۆر: خەڵاتەكە بە هاوبەشی بەخشرایە (ئیبراھیم ئەحمەدی) بۆ كتێبی (ڕاسی ناوچەی لەیلاخ) و (کوروش ئەمینی) بۆ كتێبی (ئەفسانە دیارەكانی ئێمە)
ـ لە بواری سینەما: خەڵاتەكە بەخشرایە (خوسرەو سینا) بۆ كاركردنی لەسەر (ناسنامەی فەرهەنگی و سینەمای كورد)
ـ لە بواری لێکدانەوەی سیاسی و کۆمەڵایەتی، خەڵاتەكە بەخشرایە (سەلاحەددین خەدیو) بۆ كتێبی (حەوتەوانە)
ـ لە بواری شیعر، خەڵاتەكە بە هاوبەشی بەخشرایە (رەحیم لوقمانی) بۆ كتێبی ( زامستان و پشکۆی هاوار) و (سەعید نەجاڕی/ئاسۆ) بۆ كتێبی (دەسنوێژی شیعر) و (عەلیڕەزا سپاهی لاتین) بۆ كتێبی (مینا ماڵ) و (یوونس ڕەزایی) بۆ كتێبی (سوێند به فوڕات) و (ئاڤراندن) بۆ كتێبی (عەلی ئۆلفەتی) و (ڕەئووف مەحموودپوور ) بۆ كتێبی (شیعریۆوەنا پەڕ جە شاری) و (بەرکەن بەرە / خەڵاتی سەربەخۆ) بۆ كتێبی (چەمێ بارانێ)
ـ لە بواری مێژووی هونەر، خەڵاتەكە بەخشرایە (میکاییل ڕەحمانی ) بۆ كتێبی (مێژووی هونەری كوردستان)
لە بواری فەرهەنگنووسی، خەڵاتەكە بەخشرایە (ئیرەج مورادی) بۆ كتێبی (فەرهەنگی ڕوەکناسیی کوردستان)
ـ لە بواری دینی عیرفانی، خەڵاتەكە بەخشرایە (فەخرەدین ئامێدیان) بۆ كتێبی (ڕاڤەی مەسنەویی مەولەوی)
ـ لە بواری مێژوو، خەڵاتەكە بەخشرایە (دوکتور کەیوان ئازاد ئەنوەر) بۆ كتێبی (کۆی بەرهەمەکان)
ـ لە بواری ڕۆمان، خەڵاتەكە بەخشرایە (ئەسعەد زۆهرایی) بۆ كتێبی (سەردەمی تەنیاییەکان)
ـ لە بواری شرۆڤەی ڕۆمان، خەڵاتەكە بەخشرایە (بنەماگەلی ئەدەبی چیرۆک) بۆ كتێبی (زەکەریا بزدوودە)
ـ لە بواری وەرگێڕان، خەڵاتەكە بە هاوبەشی بەخشرایە (شاری مۆسیقارە سپییەكان) بۆ كتێبی (ڕەزا کەریم مۆجاوێر) و (عەبدوڵڵا ئەمینی ) بۆ (کۆی بەرهەمی وەرگێڕدراو) و (ئیبراھیم شادمان، سەرگوڵ ئارەش، میراد میلان، ڕۆنیا چالی بەسام مستەفا) بۆ (7 بەرگی دیرۆکا وێژەیا کوردی)
ـ لە بواری وەرگێڕانی منداڵان، خەڵاتەكە بە هاوبەشی بەخشرایە (زاهید ئارمی) بۆ كتێبی (نەقڵەکانی من و بابم) و (لەیلا ساڵحی ) بۆ كتێبی (ماسی کۆلکەزێڕینە)
ـ لە بواری ئەدەبی منداڵان، خەڵاتەكە بە هاوبەشی بەخشرایە (شیلان گەیلانی) بۆ (کۆی بەرهەمەکان) و (سەمیرا زەمانی مونفەرد) بۆ (کۆی بەرهەمەکان) و (یەحیا عەلەوی‌فەرد) بۆ (کۆی بەرهەمەکان) و (فەردین ڕاژین) بۆ (کۆی بەرهەمەکان)
یەكەمین خولی خەڵاتی نێونەتەوەیی قەڵەمی هەژار، بە ئاشكراكردنی دەستنیشانكراوانی بەرهەم و خەڵاتكراوان، لە زانكۆی كوردستانی شاری سنەی ڕۆژهەڵاتی كوردستان كۆتایی پێ هات.
خەڵاتی قەڵەمی هەژار، كە بە ئامادەبوونی نووسەران و شاعیران و ئەدبیبان و ئارەزوومەندانی زمان و فەرهەنگی كوردی، لە شاری سنە و لە لایەن زانكۆی كوردستانەوە بەڕێوە برا، ڕووبەڕووی پێشوازییەكی زۆری كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستان بووەوە.
ئارەش لهۆنی ـ پارێزگاری سنە، لە وتارێكدا ئاماژەی بە شوێنگەی مێژوویی سنە لە فەرهەنگی كوردی كرد و بەڕێوەچوونی خەڵاتی قەڵەمی هەژاری بە سیمبولێك لە تێڕوانینی فەرهەنگی ئێران و پێویستییەكی هەنووكەیی و شارستانی بۆ ڕێزگرتن لە كەسایەتییە ئەدەبییەكانی گەلانی ئێران هەژمار كرد. هەروەها سوپاسی سەرجەم بەشداربووانی خەڵاتەكە و میوانان لە بەشەكانی دیكەی كوردستان و دەرەوەی وڵات و بەڕێوەبەرانی خەڵاتەكە و زانكۆی كوردستان كرد.
حەداد عادل سەرۆکی ئەکادیمیای زمان و ئەدەبی فارسی لەپەیامێکی ڤیدیۆیی خۆیدا لەیەکەمین خەڵاتی قەڵەمی هه‌ژار، هەوڵەکان بۆ بەرەوپێشبردنی زمانی کوردی لەکوردستان بەرز نرخاند و کوردی بەشانازی هەموو گەلی ئێرانی ناوبرد و خۆشحاڵی خۆی بەو بۆنە ڕۆشنبیرییە دەربڕی و جەختی لەسەر گرنگی پاراستنی زمانی کوردی لە ناسنامەی نەتەوەیی ئێراندا کردووەتەوە.
ئاماژەشی بە ناسنامەی ئاریاییبوونی گەلی کورد کرد و ئاماژەی بەوەدا کە ئەوان مایەی شانازی گەلی ئێرانن و گوتیشی” گەلی کورد بە ڕەچەڵەک له ره‌گه‌زی ئاریاییین و لە نێو ئەو گروپە نەژادییانەی کە مایەی شانازی هەموو گەلی ئێرانن”.
سەرۆکی ئەکادیمیای زمان و ئەدەبی فارسی هەوڵەکانی بۆ برەودان بە زمان و ئەدەبی فارسی لەنێو جه‌ماوەره جۆراوجۆرەکانی ئێراندا بەگرنگ زانی و ئاماژەی بەوەدا گرنگی ئەم بۆنەیە لەبرەودان بە زمانی فارسی و ئەدەبی دەوڵەمەندی لە هەرێمی کوردستان جێگەی سەرنجە.
لەگەڵیشیدا، سوپاسی دەوڵەمەندیی کەلتووری كوردستانی کرد و ئاماژەی بە بوونی هونەرمەندە دیارەکانی کورد کرد لە بوارە هونەرییە جۆراوجۆرەکاندا لەوانە خۆشنووسی و مۆسیقا و گۆرانی و شیعر و ئەدەب.
وتارێكی نیشتمانیانە و بوێر:
سەلاحەدین ئاشتی، نووسەر و وەرگێڕی دیاری کورد و ئەندامی بەڕێوەبردنی ئەنجومەنی باڵای خەڵاتی قەڵەمی هەژار، وتارێكی جدی و گرنگی خوێندەوە كە بووە جێگەی سەرەنجی ئامادەبووان و نووسەران و میدیاكان. چونكە وتارەكەی وەك ڕێگەچارەیەكی كێشەیەكی لەمێژینەی نێوان كورد و دەسەڵات بوو و بە گرنگی زانی كە بیر لە زمان و ئەدەب و فەرهەنگی كوردی بكرێتەوە و ڕێگە بدرێت بە زمانی كوردی بخوێنرێت، بەدەر لەوە كوردەكان بەردەوام دەبن لە خەبات لەم پێناوەدا:
هەر چەن مەواچان فارسی شەکەرەن
کوردی جە لای من بەڵ شیرینتەرەن
مەعلوومەن جە دەور دنیای بەدئەندێش
دڵشادەن هەر کەس وە زوانوو وێش
ئەم فەرموودەیەی خانای قوبادی، کە ساڵی ١٣٦٤ی هەتاوی/ ١٩٨٥ی زایینی، لەسەر فەرمایشتی مامۆستا هێمن، دووهەم لاپەڕەی ڕەنگینی یەکەم ژمارەی گۆڤاری سروەی پێ ڕازایەوە، بنەماکەی دەگەڕێتەوە سەر بیر و ئەندێشەی مرۆڤی تێگەیشتووی بەرچاوڕوونی کورد، کە ئازاد بوونی هەموو زمانێک و پێ دوان و پێ نووسرانی بە مافی ئینسانی خاوەن زمان دەزانێ.
بەڕاستی هەڵپەساردنی بڕگەی دووهەمی بەندی ١٥ی قانوونی ئەساسیی ئێران، کە خوێندن بە هەموو زمانەکان لە قوتابخانەدا بە ڕێ‌پێدراو دەزانێ، بێ‌هەقییەکی ئاشکرایە و بەرەو تۆوبڕکردنی زمانەکانی دیکە پەل دەکوتێ. پاش دەیان ساڵ هێنانەوەی کۆمەڵێک بیانووی بێ‌‌بنەما، تەنانەت نەرمکێشترین مرۆڤەکانیشی هێناوەتە سەر لێواری تەقینەوە.؛ کارەساتێک کە هیچ لایەک قازانجی لێ ناکا. لام وایە ئەگەر کەس هەست بەم دەردە نەکا، خۆ جەنابی سەرکۆمار ئەوە لە تێکڕای دەسەڵاتدارانی ئێران باشتر دەزانێ، بۆیە داوای لێ دەکەین قۆڵی لێ‌هەڵماڵێ و کۆتایی بێنێ بەم ناهەقییەی دەرهەق بە زمانەکانی دیکە کراوە، فارسی نەبێ.
بەڵێ زمانی فارسی پردی پەیوەندیی نێوان هەموو ئەو کەسانەیە لە جوغرافیای سیاسیی ئێران و تەنانەت چەندین وڵاتی دیکەدا دەژین، بەڵام تێکدانی پەلکەزێڕینەی زمانەکان، نەک هەر سەرکەوتوو نەبووە، بەڵکوو قەناعەتێکی پێچەوانەی لێکەوتۆتەوە و زیاتر هانی گەلانی داوە بۆ سوورتر بوونی بەهەق لەسەر شوناسی خۆیان.
ئەگەر حکوومەتی ئێران ڕێز بۆ نەتەوەی کورد دادەنێ لە هەر چوار پارچەی کوردستان و سەرانسەری دنیادا و پێی وایە نابێ پشتیان چۆل بکرێ فەرموون لە هەموو بار و بوارەکان‌دا هەنگاوی گران و سەنگین هەڵێننەوە و سەرەتا لە ڕێگەپێدانی خوێندنی قوتابخانەوە دەست پێ بکەن. پێم خۆشە بەڕوونی بڵێم لەم جەژنەواڵەی خەڵاتی قەڵەمەدا ئێستا خەڵکی هەر چوار پارچەی کوردستان چاوەدێر و چاوڕوانن بزانن ئەم هەڵوێستە تازەی ئێران تا کوێ بڕ دەکا. بێتوو مرۆڤی کورد بزانێ بابەتەکە ڕووکەش و تاکتیکە، نەک هەر ئەوەندەی دیکەش تووشی بێ‌متمانەیی دەبێ، بەڵکوو هەڵوێستەکانی تۆختر دەبن.
لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستا هاوسەنگیی تای تەرازووی پێکەوەژیانی هێمنانە سەرەتا دەبێ لە حکوومەتەوە دەست پێ بکا و دەرگای گومان و بێ‌متمانەیی هەڵتەکێنێ، ئینجا خەڵک بێنە مەیدان و زانست و زانین بکەنە پێوەر و لە کەش و هەوای نادڵخواز دەرباز بن.
ئێستا کە زانستگای کوردستان پەنجەرەیەکی بۆ کراوەتەوە تا ئەرکی ئەم خەڵاتە ڕاپەڕێنێ، تەواوی بەرپرسان و کارگێران و کاربەدەستانی پێشین و ئێستای هەر کەس لە ئاستی خۆیدا بەباشی تێکەوتوون و ڕەنجێکی قورسیان کەوتۆتە سەر شانی، بەتایبەت بەشی توێژینگەی زمانناسی هۆی داوەتەوە و دەبێ بزانن لە پای ئەو کارەی کردوویانە، میداڵیای شانازی خراوەتە ئەستۆیان. مامۆستا هەژار واتەنی:
گەنجت دەوێ، ڕەنجی دەوێ، وا هات، وا چوو
کێ گوڵ دەچنێ، دڕکی لە دەستی ڕاچوو
تا شانە نەبوو لەت‌لەت و جەرگی پارە
کەی دەستی بە کاکۆڵی جوانێک‌دا چوو؟!
ئەم هەلەی ڕەخساوە، هیوادارین گۆڕانێکی بنەڕەتیی لێ وەدی بێ، کە سەرتاپای ژیان بگرێتەوە و هەر لە یەک بازنەدا نەمێنێتەوە. خەڵاتی قەڵەمی هەژار ئاکامی خەباتی دەیان ساڵەی ئەو کەسانەیە بێ‌وچان نەسرەوتوون و تەمەن و ژیانی خۆیان بەخت کردووە و کەند و کۆسپ هەنگاوی پێ شل نەکردوون.
کورد وەک نەتەوەیەکی مێژوویی سەری لە نێو سەران‌دا دیارە و لام وایە حکوومەتی ئێران تا ئەندازەیەک هەستی بەم پرسە کردووە و بە ئاواتەوەم لەم شێوە کارانە بەردەوام بێ و بوونی پرسی کورد تەنیا لە چوارچێوەی شارێک و پارێزگایەک و بابەتی فەرهەنگی‌دا نەبینێ.
جیهان بە هەموو شێوەیەک بەرەو گۆڕانە و ڕەوڕەوی مێژوو بەرەودوا ناگەڕێتەوە. مرۆڤی خاوەن هەڵوێست دەزانێ گەیشتن بە ئاسۆیەکی ڕوون بەرخۆدانی دەوێ؛ مامۆستا هێمن گوتەنی:
ناڕەومەوە لە داڵ و تارمایی
زۆرم دیوە بوولێڵ و تاریکایی
دێنم بەو شەوگارە ڕەشە دوایی
دەڕۆم بەرەو ئاسۆ، بەرەو ئاسۆی ڕوون
دەڕۆم، دەڕۆم تا ترووپکی ڕزگار بوون
خەڵاتە تایبەتەكان:
خەڵاتی قەڵەمی هەژار لە 15 بواری وەک سینەما، شیعر، مێژوو، ڕەخنەی ئەدەبی، بەرهەمی سیاسی، جوگرافیا و.. بەرهەمی بۆ هاتبوو و بۆ هەر بەشەیش خەڵاتێک دیاری کرابوو. خەڵاتەکان شەشیان خەڵاتی تایبەت و ٣٢ خەڵاتیشیان وەك ڕێزگرتن بوون.
دەستەی داوەرانی خەڵاتەكە، 6 خەڵاتە تایبەتەكانانیان بەخشییە ئەم نووسەر و بەرهەمانە:
1. لە بەشی ڕۆمان، خەڵات درایە ڕۆماننووس (جەمال جەبار غەریب) لە باشووری كوردستان بۆ ڕۆمانی (که‌وتنی ئاسمانه‌کان)
2. لە بەشی مێژوو، خەڵات درایە نووسەر (ئیسماعیل شەمش) لە تاران بۆ كتێبی (بووژانەوەی كورد)
3. لە بەشی فەلسەفە، خەڵات درایە نووسەر (محەمەد كەمال) لە ئوسترالیا بۆ (كۆی بەرهەمەكان)ـی
4. لە بەشی ڕەخنەی ئەدەبی، خەڵات درایە نووسەر (عەبدولڕەحمان ئاداك) لە ماردینی باكوری كوردستان بۆ كتێبی (تەشەیین نەزمی)
5. لە بەشی فەرهەنگی گشتی، خەڵات درایە نووسەر (سەلاحەدین پایانیانی) لە مەهاباد بۆ كتێبی (فه‌رهه‌نگی زاره‌کی موکریان)
6. لە بەشی كۆمەڵناسی، خەڵات درایە نووسەر (عەلی ڕەحمەتی) لە بجنورد بۆ كتێبی (فەرهەنگی قەومی شار و گوندەكانی خوراسانی باكوور)
بەدەر لەوەش، بەرهەمە دەستەبژێركراوەكان، جگە لە پێدانی مەدالیای خەڵاتی قەڵەمی هەژار، هەر یەكەی بە شێوەی كاس 200 ملیۆن تمەنیان پێ درا.
هەروەها لە مەراسیمەكەدا، 32 بەرهەمی دیكە وەك بەرهەمی شایستە مەدالیای خەڵاتی هەژاریان وەرگرت و هەر یەكەشیان 25 ملیۆن تمەنیان بە كاش درایێ.
خەڵاتە ڕێزلێگیراوەكان:
خەڵاتەكانی دیكەی ڕێزگرتنیش كە 32 خەڵات بوون، بەخشرانە ئەم بەش و كەسانە:
ـ لە بواری تۆژینەوەی ئەدەبی: خەڵاتەكە بەخشرایە (عەلیڕەزا خانی و بێهناز دڵشاد) بۆ كتێبی (شنەی وای شەماڵ)
ـ لە بواری ساخکردنەوەی دەق: خەڵاتەكە بەخشرایە (سەید ئاڕمان حسێنی ) بۆ كتێبی (گەنجینەی دەقە ئەدەبییەكانی زاگرۆس)
ـ لە بواری فۆلکلۆر: خەڵاتەكە بە هاوبەشی بەخشرایە (ئیبراھیم ئەحمەدی) بۆ كتێبی (ڕاسی ناوچەی لەیلاخ) و (کوروش ئەمینی) بۆ كتێبی (ئەفسانە دیارەكانی ئێمە)
ـ لە بواری سینەما: خەڵاتەكە بەخشرایە (خوسرەو سینا) بۆ كاركردنی لەسەر (ناسنامەی فەرهەنگی و سینەمای كورد)
ـ لە بواری لێکدانەوەی سیاسی و کۆمەڵایەتی، خەڵاتەكە بەخشرایە (سەلاحەددین خەدیو) بۆ كتێبی (حەوتەوانە)
ـ لە بواری شیعر، خەڵاتەكە بە هاوبەشی بەخشرایە (رەحیم لوقمانی) بۆ كتێبی ( زامستان و پشکۆی هاوار) و (سەعید نەجاڕی/ئاسۆ) بۆ كتێبی (دەسنوێژی شیعر) و (عەلیڕەزا سپاهی لاتین) بۆ كتێبی (مینا ماڵ) و (یوونس ڕەزایی) بۆ كتێبی (سوێند به فوڕات) و (ئاڤراندن) بۆ كتێبی (عەلی ئۆلفەتی) و (ڕەئووف مەحموودپوور ) بۆ كتێبی (شیعریۆوەنا پەڕ جە شاری) و (بەرکەن بەرە / خەڵاتی سەربەخۆ) بۆ كتێبی (چەمێ بارانێ)
ـ لە بواری مێژووی هونەر، خەڵاتەكە بەخشرایە (میکاییل ڕەحمانی ) بۆ كتێبی (مێژووی هونەری كوردستان)
لە بواری فەرهەنگنووسی، خەڵاتەكە بەخشرایە (ئیرەج مورادی) بۆ كتێبی (فەرهەنگی ڕوەکناسیی کوردستان)
ـ لە بواری دینی عیرفانی، خەڵاتەكە بەخشرایە (فەخرەدین ئامێدیان) بۆ كتێبی (ڕاڤەی مەسنەویی مەولەوی)
ـ لە بواری مێژوو، خەڵاتەكە بەخشرایە (دوکتور کەیوان ئازاد ئەنوەر) بۆ كتێبی (کۆی بەرهەمەکان)
ـ لە بواری ڕۆمان، خەڵاتەكە بەخشرایە (ئەسعەد زۆهرایی) بۆ كتێبی (سەردەمی تەنیاییەکان)
ـ لە بواری شرۆڤەی ڕۆمان، خەڵاتەكە بەخشرایە (بنەماگەلی ئەدەبی چیرۆک) بۆ كتێبی (زەکەریا بزدوودە)
ـ لە بواری وەرگێڕان، خەڵاتەكە بە هاوبەشی بەخشرایە (شاری مۆسیقارە سپییەكان) بۆ كتێبی (ڕەزا کەریم مۆجاوێر) و (عەبدوڵڵا ئەمینی ) بۆ (کۆی بەرهەمی وەرگێڕدراو) و (ئیبراھیم شادمان، سەرگوڵ ئارەش، میراد میلان، ڕۆنیا چالی بەسام مستەفا) بۆ (7 بەرگی دیرۆکا وێژەیا کوردی)
ـ لە بواری وەرگێڕانی منداڵان، خەڵاتەكە بە هاوبەشی بەخشرایە (زاهید ئارمی) بۆ كتێبی (نەقڵەکانی من و بابم) و (لەیلا ساڵحی ) بۆ كتێبی (ماسی کۆلکەزێڕینە)
ـ لە بواری ئەدەبی منداڵان، خەڵاتەكە بە هاوبەشی بەخشرایە (شیلان گەیلانی) بۆ (کۆی بەرهەمەکان) و (سەمیرا زەمانی مونفەرد) بۆ (کۆی بەرهەمەکان) و (یەحیا عەلەوی‌فەرد) بۆ (کۆی بەرهەمەکان) و (فەردین ڕاژین) بۆ (کۆی بەرهەمەکان)