كتێبخانەی (مەڵبەندی رووناكی) ڕەنگە لە ڕووی ژمارەی كتێبەوە زۆر گەورە نەبێت، بەڵام لە ڕووی چۆنایەتییەوە كتێبی فرە دەگمەنی تێدایە

كتێبی (لە دەلاقەكانی نامەخانەی باوكمەوە) لە نووسینی (دكتۆر بنیاد مارف خەزنەدار) كە چەندین بابەتی ناوازەی لە خۆ گرتووە، ساڵی 2019 بە چاپی گەیاندوە، بۆ لە نزیكەوە ئاگاداربوون دیدارێكمان لەگەڵ د. بنیاد مارف خەزنەدار نووسەری كتێبەكە كرد .

لەسەرەتادا دكتۆر بنیاد خەزنەدار دەربارەی كتێبی لە دەلاقەكانی نامەخانەی باوكمەوە گوتی:” كتێبی (لە دەلاقەكانی نامەخانەی باوكمەوە) بریتیە لە خوێندنەوەی كۆمەڵێك كتێب و چاپەمەنی كۆن كە سەرجەمیان لە كتێبخانەی (مەڵبەندی رووناكی) یان كتێبخانەی (مارف خەزنەدار) پارێزراون. ئەم كتێبە لە ساڵی 2019 لە دوو توێی 270 لاپەڕە لە چاپخانەی (رۆژهەڵات) لە هەولێر چاپكراوە، ئەم كتێبە باس لە 100 كتێب و بڵاوكراوە دەكات كە لە دەلاقەكانی كتێبخانەی مارف خەزنەدار تەپوتۆزی ڕۆژگاریان لە سەر تەكێنراوە و خوێندنەوەیان بۆ كراوە. شێوازی خستنە ڕووی ئەم كتێبانە تێكەڵ بە كۆمەڵێك زانیاری و ڕاستیی مێژوویی و بەسەرهات كراوە سەبارەت بە چۆنیەتی دەستخستنیان.”
سەبارەت بەوەی لە نووسینی ئەو كتێبە ڕەچاوی چی كراوە ؟ د،بنیاد دەڵێ:” كتێبەكان بە گشتی پەیوەندیان بە مێژوو و جوگرافیا و ئەدەب و زمان و ئایین و كلتوور و كۆمەڵگای كوردیەوە هەیە، یاخود ئاماژەیەكیان بۆ كێشەی كورد و مافە ڕەواكانی هەیە، هەروەها كتێبەكان بە زمانی جیاواز نووسراونەتەوە لەوانە، كوردی، عەرەبی، ئینگلیزی، توركی، فارسی…هتد، جگە لەمانە مێژووی چاپكردن و بڵاوكردنەوەی زۆربەی كتێبەكان دەگەڕێتەوە بۆ كۆتایی سەدەی نۆزدەهەم و نیوەی یەكەمی سەدەی بیستەم، كتێبەكان هەمووی چاپی ڕەسەنن و لە كتێبخانەی (مەڵبەندی رووناكی) پارێزراون.”
لە پرسیارێكی تر لە نووسەری كتێبەكەمان پرسی كام لەو كتێبانەی باسكراون زۆر دەگمەنن؟ لە وەڵامدا ئاماژەی دا:”لە ڕاستیدا كتێبخانەی (مەڵبەندی رووناكی) ڕەنگە لە ڕووی ژمارەی كتێبەوە زۆر گەورە نەبێت، بەڵام لە ڕووی چۆنایەتییەوە كتێبی فرە دەگمەنی تێدایە. لێرەدا بە پێویستی دەزانم باس لە دوو كتێب بكەم، یەكەمیان كتێبی (شەڕەفنامە)ی چڤاپی سانت پیترسبورگە، و دووەمیان كتێبی (مەم و زین)ە هەردوو چاپەكەی ئەستەمبووڵ و حەلەب. (شەرەفنامە) شاكارێكی مەزنی دونیای مێژووی كلاسیكی كوردە. زادەی بیرگوشینی چەندین ساڵە و شەونخوونیە بەدەم بەسەرهاتی میللەتی كوردەوە. لە كۆنەوە كۆمەڵێك لە زانا و پسپۆرانی بواری كورد و نەتەوە دراوسێكانی چ لە ڕۆژهەڵات و چ لە ڕۆژئاوا ساڵەهای ساڵی ژیانیان تەرخانكردوە بۆ بڵاوكردنەوە و لێكۆڵینەوە لەم سەرچاوە بەنرخە. دەتوانین سەرەتای ئەم هەوڵانە بگێڕینەوە بۆ زانای ئەوروپی (دی هیربیلو) كە بۆ یەكەمین جار هەواڵی ئەم كتێبەی زانیوە و لە گێتی رۆژهەڵاتناسیدا باسیكردوە. دەسنووسی (شەرەفنامە) لە زۆربەی كتێبخانەكانی ئەوروپادا پارێزراوە، لەوانەش ئەو دانەیەی لە یەكێك لە نامەخانەكانی سانت پیترسبورگ لە روسیا بەدیدەكرێت. مێژووی دەستخستنی ئەم دەستنووسە دەگەڕێتەوە بۆ رۆژگاری جەنگی نێوان ڕوس و فارس واتە ساڵی 1828، تیایدا جەنەڕاڵ (سوختیلین) توانی شاری (ئەردەبێل) داگیربكات و گەلێ پاشماوەی كۆنی بە نرخ كەوتە دەست سوپای سەركەوتوو، دیارە نایابترینی ئەم دەسكەوتانەش كتێبخانەی سەفەویەكان بوو. لە ناو ئەمیشدا دەستنووسی (شەرەفنامە) كە شەرەفخانی بدلیسی خۆی خوێندوویەتیەوە و بژاری كردووە و تەنانەت مۆری خۆیشی لێداوە. شایانی باسە ئەم دەستنووسە لە ساڵی 1598دا رێنووس كراوە. چاپی پیترسبورگی (شەرەفنامە) كە بڕواپێكراوترین چاپە بریتیە لە دوو بەرگ، یەكەمیان لە ساڵی 1860ی زایینی لە چاپخانەی ئەكادیمیای ئیمپراتۆری لە پیترسبورگ لە لایەن (ڤیلیامینۆڤ-زیرنۆڤ)ەوە چاپكراوە. بەرگی یەكەم بریتیە لە 459 لاپەڕە، لەگەڵ پێشەكیەكی بیست و سێ لاپەڕەیی بە زمانی فرەنسی كە (ڤیلیامینۆڤ-زیرنۆڤ) خۆی نووسیویەتی. بەرگی دووەم بریتیە لە 308 لاپەڕە، ساڵی 1862ی زایینی لە هەمان چاپخانە بە چاپ گەیەنراوە. دیسانەوە لەم بەرگەدا (ڤیلیامینۆڤ-زیرنۆڤ) پێشەكیەكی 10 لاپەڕەیی بە زمانی فرەنسی نووسیوە.
شایانی باسە بەرگی یەكەمی شەرەفنامە بایەخ بە مێژووی كورد دەدات، بەڵام بەرگی دووەم كە تا ئێستا لای لێكۆڵەرەوان بایەخێكی ئەوتۆی پێنەدراوە باس لە نەتەوە ڕۆژهەڵاتیەكانی دراوسێی كورد دەكات. كتێبی (مەم و زین) هەردوو چاپەكەی ئەستەمبووڵ و حەلەب لە كتێبە دەگمەنەكانن كە لە كتێبخانەی مارف خەزنەدار پارێزراون. چاپەكەی ئەستەمبوڵ یەكێكە لە بڵاوكراوەكانی (ژین) كە ژمارە (1)ی دراوەتێ. دیارە ئەمە چاپی یەكەمی (مەم و زین)ە، لە ساڵی 1918ی زایینی لە چاپخانەی نەجمی ئیستیقبال لە ئەستەمبووڵ لە دووتوێی 137 لاپەڕە چاپكراوە. چاپی حەلەب كە چاپی دووەمی (مەم و زین)ە، ئەویش یەكێكە لە بڵاوكراوەكانی (ژین) كە ژمارە (2)ی دراوەتێ. ئەم كتێبە ساڵی 1947 لە چاپخانەی ئاراس لە حەلەب لە دووتوێی 139 لاپەڕە چاپكراوە. لە رووی ناوەرۆكەوە هیچ جیاوازی لە نێوان ئەم دوو چاپە نیە، بەڵكو چاپی حەلەب بریتیە لە چاپدانەوەی چاپەكەی ئەستەمبووڵە.”
دەربارەی كتێبی (رێزمانی كرمانجی یاخود زمانی كوردی) چیە؟ لە وەڵامدا دكتۆر دەڵێ:”كتێبی (رێزمانی كرمانجی یاخود زمانی كوردی) لە لایەن (ئیلی بانیستەر سۆن) كە ناسراوە بە (مێجەرسۆن) بە زمانی ئینگلیزی نووسراوە. ئەم كتێبە ساڵی 1913 لە دووتوێی 289 لاپەڕە لە لەندەن چاپكراوە. ناوەرۆكی كتێبەكە بریتیە لە دوو بەشی سەرەكی، لە بەشی یەكەمدا نوسەر باس لەو بابەتانە دەكات، (ئەلفوبێ و خوێندنەوەیان)، (بەشەكانی زمان)، (ناو)، (راناوەكان)، (ئاوەڵناو)، (جۆرەكانی كار)، (ئاوەڵفرمان) و چەند بابەتێكی تر. لە بەشی دووەمدا، دانەر باس لە هەندێ بەكارهێنانی ئیدیۆمی دەكات.”
لە پرسیارێكی تر لێمان پرسی دەكرێ باسێكی كتێبی (لە عەممانەوە بۆ ئامێدی یاخود گەشتێك لە هەرێمی كوردستان بكەن؟ بە ڕێزیان لە وەڵامدا گووتیان:” ئەم كتێبە بریتیە لە گەشتنامەیەك كە بە زمانی عەرەبی لە لایەن (عەلی سیدۆ گۆرانی) سكرتێری ئەنجوومەنی یاسادانانی ئوردونی نووسراوە، و ساڵی 1939 لە دووتوێی 272 لاپەڕە لە چاپخانەی (سەعادە) لە قاهیرە چاپكراوە. گرنگە بزانین دانەری ئەم كتێبە بە نەژاد كورد و دانیشتووی شاری عەممانی پایتەختی ئوردون بووە، ئەم كتێبەشی سەربردەی گەشتێكە كە لە كوردستاندا ئەنجامیداوە. ئەم كتێبە 13 وێنەی فۆتۆگرافی لەخۆگرتووە، هەروەها نەخشەیەكی كوردستانیش لە كۆتایی كتێبەكە بە دیدەكرێت.”