گەرمیان گلی – هه‌‌ولێر
ئالوودەبوون یەکێکە لە کێشە درێژخایەنەکان لەتاکدا، کە دەتوانێت کاریگەری لەسەر زۆرێک لە لایەنەکانی ژیانت هەبێت نموونەی پەیوەندییە جەستەیی و دەروونی و پیشەییەکانت. ئالوودەبوون چارەسەر دەکرێت زۆر گرنگە بە زووترین کات داوای یارمەتی بکەیت.
ئارام جەمال، توێژەری کۆمەڵایەتی دەربارەی ئالوودەبوونی ڕەفتاری تاک دەڵێ: ئالوودەبوون کێشەیەکی درێژخایەنە کە گەڕان و وەرگرتنی ماددەیەک یان ئەنجامدانی چالاکییەک دەگرێتەوە سەرەڕای بوونی دەرئەنجامی نەرێنی یان زیانبەخش. بە شێوەیەکی بەرچاو کاریگەری لەسەر پەیوەندییە تەندروستییەکانت و جۆری ژیانت هەبێت. زۆر گرنگە کە بە زووترین کات بەدوای یارمەتیدا بگەڕێیت کاتێک نیشانەکانی ئالوودەبوونت لەسەر دەردەکەوێت. هیچ هۆکارێکی ڕوون نییە بۆ ئالوودەبوون، چوونکە بارودۆخێکی زۆر ئاڵۆزە. بەشێکی گرنگی چۆنیەتی گەشەکردنی لە ڕێگەی گۆڕانکارییەکانی کیمیای مێشکەوەیە. هەندێک چالاکی کاریگەری لەسەر مێشکت هەیە بەتایبەتی ناوەندی مێشکت. مرۆڤ لە ڕووی بایۆلۆجییەوە هاندەدرێت بۆ گەڕان بەدوای پاداشتدا، زۆرجار ئەم خەڵاتانە لە ڕەفتاری کۆمەڵایەتییەوە دێت. کاتێک کات لەگەڵ کەسێکی خۆشەویستت بەسەر دەبەیت یان ژەمێکی خۆش دەخۆیت، جەستەت ماددەیەکی کیمیایی دەردەکات بەناوی دۆپامین، کە وادەکات هەست بە خۆشی و چێژ بکەیت. ئەمە دەبێتە سووڕێک تۆ بەدوای ئەم ئەزموونانەدا دەگەڕێیت، چوونکە بە هەستی باشت دەگەیەنێت وا هەست دەکەی کە پاداشتێک بێت. ماددەکان بەرزبوونەوەیەکی گەورەی دۆپامین دەنێرن بەناو مێشکتدا، هەروەها هەندێک چالاکی وەک خەرجکردنی پارە هەمان هەست دەبەخشن. بەڵام لەجیاتی ئەوەی هانت بدات بۆ ئەنجامدانی ئەو شتانەی کە پێویستە بیکەیت بۆ ڕزگاربوون وەک خواردن و کارکردن و بەسەربردنی کات لەگەڵ خۆشەویستانت، لە بری ئەوانە ئەم ئاستە گەورەیەی دۆپامین دەتوانێت کاریگەری زیانبەخشی هەبێت لەسەر هەست و هەڵسوکەوتت.
دەڵێتیش: ئەمە دەتوانێت پاڵنەرێکی ناتەندروست دروست بکات بۆ گەڕان بەدوای چێژێکی زیاتر لە ماددەکە یان چالاکییەکە و کەمتر لە چالاکی تەندروستتر. بەۆ تێپەڕبوونی کات، ماددەکان یان چالاکییەکان کیمیای مێشکت دەگۆڕن و تۆ هەستیار دەبیت بە کاریگەرییەکانیان و بێهەست دەبیت بەرانبەر هەر کەسێک و هەرشتێک کە خاوەنیت. بۆیە پێویستت بە زیاتر هەیە بۆ ئەوەی هەمان کاریگەری دروست بکەیت. بۆ هەندێک ماددە، وەک ئۆپیۆیدەکان، نیشانەکانی کشانەوە ئەوەندە تووندن کە هاندەرێکی بەرچاو دروست دەکەن بۆ بەردەوامبوون لە بەکارهێنانی.
ئەو توێژەرە باسی چەند فاکتەرێکی تر دەکات کە دەبنە هۆی ئالوودەبوون بە ماددە هۆشبەرەکان و دەڵێ: ئالوودەبوونی بۆماوەیی، توێژینەوەکان دەریدەخەن کە هۆکارە بۆماوەییەکان بەرپرسیارن لە٤٠ ٪ بۆ٦٠٪ ی لاوازی. ئەگەر کەسێکی نزیکی پلەی یەکەمت هەبێت خوشک و برا یان دایک و باوک کە نەخۆشی بەکارهێنانی ماددەی هۆشبەریان هەیە، ئەگەری ئەوەت زیاترە کە تووشی نەخۆشی ئالوودەبوون ببیت. بارودۆخی تەندروستی دەروونی، پەیوەندییەکی بەهێز هەیە لە نێوان ماددەی هۆشبەر و حاڵەتە تەندروستییە دەروونییەکان، وەک خەمۆکی، نەخۆشی فشاری دەروونی تراوما، نەخۆشی دوو جەمسەری. نزیکەی نیوەی ئەو کەسانەی کە تووشی نەخۆشییەکی دەروونی دەبن تووشی نەخۆشی بەکارهێنانی ماددەی هۆشبەر دەبن. هۆکاری ژینگەیی، دەستگەیشتن بە ماددەکان هۆکارێکی گرنگی مەترسی ژینگەییە. ئەو فاکتەرانەی کە ڕێژەی بەرکەوتن و دەرفەتی بەکارهێنانی ماددەکان زیاد دەکەن بریتین لە بەکارهێنانی ماددەکان لەلایەن ئەندامێکی ماڵەکەت یان هاوڕێکانت کە دەتوانرێت بە خراپی بەکاربهێنرێت. ئالوودەبوون بە ماددەکان،
دابینکەرانی تەندروستی و کۆمەڵگەی پزیشکی ئێستا بە شێواوی بەکارهێنانی ماددەی هۆشبەر ناودەبەن. کۆمەڵەی دەروونپزیشکی ئەمریکی دەستنیشانکردن و ئاماری نەخۆشییە دەروونییەکان پێوەری دیاریکراوی دەستنیشانکردنی هەیە بۆ نەخۆشییەکانی بەکارهێنانی ماددە. ماددە هۆشبەرەکان ئەو دەرمانانەن کە توانای تووشبوونیان هەیە، ئەم دەرمانانە لەوانەیە دەرمانی ڕەچەتەدار یان دەرمانی نا پزیشکی بن و بریتین لە، کحوول، کافایین، کانابیس، هالوسینۆجین، هیپنوتیک و دەرمانی دژە دڵەڕاوکێ وەک حەبی خەوتن، بێنزۆدیازەپین و باربیتورات. ڕەچەتەی ئۆپیۆیدەکان، وەک کۆدەین، ئۆکسیکۆدۆن و هێرۆین. دەرمانی ڕەچەتەدار و هاندەری ڕەچەتەدار، وەک ئەدێراڵ، کۆکایین و مێتامفیتامین. جگەرەی ئەلیکترۆنی و ڤایپ. لە کاتێکدا ئەم ماددانە زۆر جیاوازن لە یەکتر، هەموویان بە تووندی ناوەندی مێشکت چالاک دەکەن و هەستی خۆشی و چێژ دروست دەکەن. ئالوودەبوون بە ڕەفتارەکان وەکو، لەوانەیە هەڵسوکەوت لەگەڵ هەر چالاکییەک ڕووبدات کە بتوانێت سیستەمی پاداشتی مێشکت بەهێز بکات. زاناکان بەردەوامن لە لێکۆڵینەوە لەسەر لێکچوونەکان و جیاوازییەکانی نێوان ماددە هۆشبەرەکان و بەھۆی هەڵسوکەوت و هەڵسوکەوتی ناچاریی وەک نەخۆشی ناچاری و بولیمیا نێرڤۆ.