دیمانە: هێمن خەلیل – هه‌ولێر
دكتۆر مزەفەر مستەفا سەرۆكی بەشی زمانی كوردی لە فاكەڵتی پەروەردەی زانكۆی سۆران، ماستەرنامەكەی لە بواری ئەدەبی منداڵانە، لە زانكۆی سەلاحەددین/ كۆلیژی زمان/ بەشی كوردی بەدەستی هێناوە. ناونیشانەكەی بریتییە لە (ڕوخسار و ناوەرۆكی چیرۆكی منداڵان لای لەتیف هەڵمەت). هەروەها تێزی دكتۆراكەی لە زانكۆی سۆران فاكەڵتی ئاداب بەشی كوردی بەدەست هێناوە، ناونیشانی تێزی دكتۆراكەی بریتییە لە (ڕەنگدانەوەی نەستی گشتی لە ڕۆمانەكانی كاكەمەم بۆتانی)دا، تایبەت بە دكتۆراكەی دیدارێكمان لەگەڵیدا كرد.
سەرەتا لە باسی چیرۆكنووس و ڕۆماننوس كاكەمەم بۆتانیدا، د. مزەفەر دەڵێ: “كاكەمەم بۆتانی نووسەر و چیرۆكنووس و ڕۆماننووسێكی توانای كوردە، خۆی لە ناو نەهامەتییەكانی گەلەكەی ژیاوە.”
هەروەها دەربارەی نەستی گشتی د. مزەفەر ڕای وایە: “نەستی گشتی واتە (اللاشعور الجمعی) (Collective Unconsciousness). بەو سیفەت و ئاكار و ڕەوشتانە دەگوترێت، كە مرۆڤ لە پەروەردەوە فێریان نەبووە، بەڵكو بەهۆی چەند پاشماوەیەك، كە بۆ ئێمە بەجێ ماون بە درێژایی مێژوو پیادەیان دەكەین و هەموو خەڵك تێیدا بەشدارن. ئەم تیۆرە (كارل گۆستاڤ یۆنگ) دایهێناوە بەشێكی گرنگە لە بابەتی دەروونشیكاری، یۆنگ پێی وایە كە چۆن تاك نەستی تایبەت بە خۆی هەیە، كە (سیگمۆند فرۆید) خاوەنی تیۆرەكەیە، بەم شێوەیەش هەموو خەڵك نەستی گشتییان هەیە، كە بەشێك لە زانایانی ئەم بوارە بە (كۆنەست) یان (نەستی كۆ) ناوزەدیان كردووە.
- یۆنگ زۆر دوورتر لە فرۆید ڕۆیشت و باسی لە چەند چەمكێك كرد، كە پێیان دەوترێت تەرزە سەرەتاكان – الانماگ الأولیە – Archetypes وەك: (دەمامك – القناع-Mask، خود ـ الژات – Self، ئەنیما و ئەنیمۆس-قرینە الرجل و قرین المرأە-Anima and Animus، سیبەر – الچل Shadow-).
- دەمامك: مەبەست لە دەمامك ئەوەیە، كە مرۆڤەكان ڕووی ڕاستەقینەی خۆیان نیشانی دەوروبەر نادەن، بەڵكو دووڕوون و نمایش دەكەن. ئەمەش مەرج نییە هەموو جارێك نەرێنی بێت، بەڵكو هەندێك جار ئەرێنییە بە تایبەتی دەمامكی سیاسی و هەندێك جاریش كۆمەڵایەتی.
- خود: كاكڵەی كەسایەتییە و زۆرجار مرۆڤ دەسەڵاتی بەسەردا ناشكێت و توانستی گۆڕینی نییە.
- ئەنیما: هۆرمۆن و سیفاتی ژنانەیە لە پیاواندا. لە ناو هەموو نەتەوەكانیشدا هەیە، بە ڕێژەی جیاواز بۆ نموونە ئەو پیاوانەی سۆز و عاتیفەیان بەهێزە و ڕۆمانسین پێیان وایە سیفاتی ژنانەیان تێدایە.
- ئەنیمۆس: هۆرمۆن و سیفاتی پیاوانەیە لە ژناندا، بۆ نموونە ئافرەت هەیە دەنگی گڕە و وەكو پیاو كاری قورس دەكات و ماڵ و منداڵی خۆی بەخێو دەكات. ئافرەت هەیە دوای نەمانی پیاوەكەی شان دەداتە بەر ژیان و كاری دەرەوە دەكات و گەلێك جاران بەشداری شەڕ و مەیدانی جەنگ دەكات.
- سێبەر: یۆنگ بەم بەشە دەڵێت بەشی خراپە و تاریكی مرۆڤ، كە پێشتر فرۆید ناوی لێ نابوو هێزی (لیبیدۆ)، بەڵام فرۆید ئەم هێزەی بۆ سێكس دەگەڕاندەوە، هەرچی یۆنگە پێی وایە شەڕانگێزی و خراپەكاری و حەز بە كوشتن و هتد، ئەمانە هەموویان لایەنی تاریكی مرۆڤەكانن كە (ئەو) (الهو) (ID) پێشڕەوی ئەم ڕەوتە دەكات.
- جگە لەوانەش ماكەكانی ژیان بوونەتە هۆكارێك بۆ گواستنەوەی دابونەریتە گشتیەكان لە نەوەیەكەوە بۆ نەوەیەكی تر ئەوانیش ئایین و ئەفسانە و هونەر و كلتوور و، هتد.
- هەروەكچۆن سیفاتە بۆماوەییەكانی مرۆڤ لە باوانەوە بۆ نەوەكانیان لە ڕێگەی کنێت (جینات)ـەوە دەگوازرێتەوە، ئاواش ئەو سیفەت و دابونەریتە دەقگرتووانە لە ڕێگەی ئایین، ئەفسانە، هونەر، كولتوور و كەلەپوور و، هتد، لە نەوەیەكەوە بۆ نەوەیەكی تر دەگوازرێنەوە.”
- دكتۆر مزەفەر لەبارەی هونەر لە ڕۆمانەكانی كاكەمەم بۆتانیدا ئاماژەی دا: “هونەر و هونەری كوردی لە ڕۆمانەكانی كاكەمەم بۆتانیدا جێگەیەكی تایبەتی هەیە، بۆ نموونە لە ناو ئێمەی كورددا شمشاڵ جێگەیەكی تایبەتی هەیە، چونكە وا هەست دەكەین كە هەموو كوڵ و كۆڤانێكی ئێمەی لەخۆ گرتووە،یان لاوك و حەیران بە هەمان شێوە. ئەمەش بەپێی نەتەوە و نەوەكان (الاجیال) دەگۆڕێت.”
- هونەر بە هەموو ژانرەكانیەوە “میوزیك، ئەدەب، وێنەكێشان، بیناسازی و، هتد، سەرەتا لە كەسانی ناپسپۆرەوە دەرچوونە، دواتر بەرەبەرە پێش كەوتووە تا بەم ڕۆژە گەیشتووە.
- كولتوور بەشێكی ترە یان دەركەوتەیەكی تری نەستی گشتییە؟ دكتۆر مزەفەر مستەفا پێی وایە “كولتوور شوناس و پێناسەی مرۆڤەكانی سەر گۆی زەوییە.
- كولتوور زۆر جۆر و سێكتەری جیاواز دەگرێتەوە وەك كولتووری ژنكوشتن، كولتووری پیاوسالاری، كولتووری گەندەڵی و، هتد.
- كەلەپوور و بەشەكانی وەك دەركەوتەیەكی نەستی گشتی لە ڕۆمانەكانی كاكەمەم بۆتانیدا باس كراون، كە زۆر فراوان؛ وەك: “فۆلكلۆر بە هەموو بەشەكانیەوە (پەندی پێشینان، قسەی نەستەق و زۆری تریش.”
هەروەها دەربارەی ئایین دكتۆر گوتی: “ئایین لە ڕۆمانەكانی كاكەمەم بۆتانیدا بەشێوەیەكی كۆئایین ڕەنگی داوەتەوە، واتە تەنها باسی ئایینێكی دیاریكراو ناكات، هەر لە باسی ئایینی زەردەشتی، میترایی، هیندۆسیەوە بگرە تا باسی یەهودی، مەسیحی و ئیسلامیش؛ واتە وێنەیەكی یونیڤێرسەلی ئایینەكان دەكێشێت.”
ئایین لە نەستی ئێمەدا سیفەتی تاقیكەرەوەی هەیە، وەك ئاگرەكەی حەزرەتی ئیبراهیم، كە تیایدا نەسووتا، چونكە سووتان بۆ كەسی تاوانبارە، دەبینین دەروێشەكان پشكۆی ئاگر دەخەنە دەمیانەوە و ناسووتێن. دۆزەخیش بۆ كەسانی تاوانبار داندراوە و هەر بە ئاگر جۆش دەدرێت و لەوێدا پاك دەبینەوە.” - لەبارەی ئەفسانەوە دكتۆر ڕای وایە” ئەفسانە بیر و باوەڕ و زانستی كۆنە، واتە زانستێك پێش مێژوو كەوتووە، ئەفسانە سەرچاوەیەكی گرنگی بابەتەكانی ژیانە، بە واتایەكی تر جوغزێكە هەموو ڕەمەك و جوانییەكان و شەڕانگێزییەكانی مرۆڤی تێدا دەسوڕێتەوە.
- لە ڕۆمانەكانی كاكەمەم بۆتانیدا ئەفسانەی جیهانی و ئەفسانەی كوردیش باسكراون. بۆنمونە یەكێ لە بیر و باوەڕەكانی ئەفسانە باوەڕهێنانە بە پیاوی ئایینی بۆنمونە لە لاپەڕە ٢٩ی ڕۆمانی درزدا هاتووە كە حاجی سۆفی برایمی پینەدۆز پیرمەمی لە كەعبەدا بینیوە و تەوافی كردووە. لەكاتێكدا ئەو ساڵە پیرمەم نەچۆتە حەج.
- یەكێكی تر لە بیر و باوەڕەكانی ئەفسانە هاتنی دەنگێكە لە غەیبەوە یان بەهاناوەهاتنی پیرەمێردێكی بەساڵاچووە لە كاتی تەنگانەدا. ئەو بابەتانە ئێستاش لە یادگەی ئێمەدا ماونەتەوە و بوونەتە نەستێكی گشتی بۆ هەموومان.
- بابەتێكی تری ئەفسانە گیای نەمرییە. خەڵك پێی وابووە و پێی وایە گیادەرمانی گەنجت دەكاتەوە، فشاری خوێن ناهێڵێت، پێستت جوان و شێدار دەكات؛ وەك لە داستانی گلگامێش هاتووە كە ئەنكیدۆ بە دوای گیای نەمریدا دەگەڕێت بۆ ئەوەی بە تەواوەتی ببێتە خواوەند. ئەو بیر و باوەڕە ئێستاش لە ناو ئێمەدا ماوە و بە تایبەتی ئافرەتان ماسكی خەیار دەكەن، ئەلۆڤێرا لە خۆیان دەدەن و، هتد.
- زۆر بابەتی تر هەن لە ڕۆمانەكانی كاكەمەم بۆتانیدا، وەك ئەفسانە باس كراون وەك: دێو، سیمرخ، ئەسپی باڵدار، ئەژدیها، بن دنیا، بن بحران و، هتد. كە لێرەدا كات نییە باسی هەموویان بكەین.
- لە زۆربەی ئەفسانەكانیشدا مرۆڤ بەسەر دێو و ئەژدیهادا سەر كەوتووە و براوە بووە.
- لە دواوتەدا د. مزەفەر دەڵێ: “لە كۆتاییدا دەتوانین بڵێین كاكەمەم بۆتانی هەموو ئەو بابەتانەی ژیان، كە بوونەتە هۆكارێك بۆ ڕەنگدانەوەی نەستی گشتی لە ڕۆمانەكانیدا باسی كردوون؛ ئەمەش بۆ دووربینی و بیرفراوانیی ئەم ڕۆماننووسە دەگەڕێتەوە.”