پڕۆفیسۆری یاریدەدەر مامۆستا بەختیار ئەحمەد مەحمود مامۆستایە لە كۆلێژی تەكنەلۆجی سەر بە زانكۆی پۆلیتەكنیكی هەولێردا؛ لەبارەی نوێكردنەوە لە شیعرەكانی مەدحەت بێخەودا كە ناونیشانی ماستەرنامەكەیەتی دیدارێكمان لەگەڵیدا كرد.
لەبارەی تارمایی ڕێبازە ئەدەبیەكان لای مامۆستا مەدحەت بێخەو، مامۆستا بەختیار دەڵێ: “سەبارەت بە تارمایی ئەو ڕێبازانە لای بێخەو: بێخەو بابەتی جباوازی لە سێ قۆناغی ڕەوتە ئەدەبییەكانی شیعری نووسیوە، ئەوانیش (كلاسیكی نوێ- رۆمانسیزم- واقیعیەت)ن، بێخەو وەكو هەر شاعیرێكی كورد سەداسەد نەیتوانیوە پابەندی بنەما فكری و فەلسەفەییەكانی ڕێبازە ئەدەبیە ئەوڕوپییەكان بێ، ئەوانەی ئاماژەمان پێ دان (كلاسیكی نوێ – ڕۆمانسیزم – واقیعییەت)، ئەوەش چونكە ئەو ڕێبازانە هی كۆمەڵگە و ئایین و واقیعێكی ترن و لەگەڵ ئایین و واقیع و بیركردنەوەی خەڵكی كوردستان جیاوازن. بوونی تارمایی ئەم ڕێبازە ئەدەبیانە لە شیعرەكانی بێخەو ئەگەر بە شێوەیەكی فراوانیش نەبێ، ئەوا مانای ئەوە دەگەیەنێ كە (بێخەو) لە قۆناغی بەرەوپێشچوونی بەردەوامدا بووە، هەروەكو (گۆران) و نوێخوازانی تریش هەمان حاڵەت لە شیعریاندا بەدی دەكرێ. هەموو ئەمانە نوێگەریی لە شیعرەكانی بێخەو بەرجەستە دەكەن.”
هەروەها ئەو مامۆستایەی زانكۆ دەڵێ: “بێخەو لە خێزانێكی كەمدەرامەت و بێ‌نەوا چاوی بە دنیا هەڵێناوە، كە لە تەمەنی گەنجییەوە دەستپێشخەری چالاكی و كاری ڕامیاری كردووە، ئەو دەڤەرەی شاعیری تیایدا گەورە بووە، زۆر كڵۆڵ و بێكەس بووە، سەرەڕای ئەوەش بەدیدی سەر ستەم و زڵمی سیستەمی فەرمانڕەوایەتی پاشایەتی و بێدادی و پاوانكاریی دەرەبەگ و ئاغاكانی بینیوە و ئازارەكانیشیانی چەشتووە، تەنیا ڕێگە چارە بۆئەوەی دەروونی ئارام بێ پەنای بردووە بۆ وشە، لەپێناو ئەوەی وێنای ئەو واقیعە بكێشێ.
ڕیالیزم: (realisme)
هەر ڕێبازێكی ئەدەبی بۆ زەمان و سەرەمێكی دیاریكراو پێویست بووە، ڕۆڵێكی بەرچاو و كاریگەریشی بینیوە لە ڕابەریكردن و ڕێنوێنیكردنی ئازارەكانی ئادەمیزاد و توێژینەوە لە كێشە و ئاریشەكانی تاک و كۆمەڵ، بۆ هێنانەئارای ژیاری و پێكەوەژیان، تا لەژێر سایەیدا بنەماكانی خۆشەویستی و دادگەری و ماف و ئازادی بەرجەستە بكرێت.
دیارە ماوەی شیعری ڕۆمانسیزمی لە ئەدەبی كوردیدا درێژخایەن نابێت و، هەڵبەت بە هۆی بارودۆخی كورد لەو سەردەمەدا بە قۆناغی هەستیار گوزەری دەكرد، شۆڕش و ڕووبەڕووبوونەوەی نەتەوەی كورد لەپێناو دەستەبەركردنی مافە زەوتكراوەكانی درێژەی هەبوو، لەبەرامبەردا زوڵم و ستەمی زیاتر لە كورد دەكرا، بۆیە شاعیرانیش دەبوو لە ئاستی قۆناغەكەدابن، واقیعیانە مەینەتییەكان و دەنگ و مافی ڕەوای كورد بە هەموو دنیا بگەیێنن.”
تایبەت بەزمان و شێوازی شیعری بێخەو ئەو مامۆستایەی زانكۆ گوتی: “سەبارەت بەشێوازی شیعری بێخەو دیارە نكۆڵی لەوە ناكرێت كە بێخەو لەگەڵ ڕەوتی نوێخوازی گۆران و دوای گۆران ڕۆیشتووە و كار و ئەزموونی خۆی لەسەر بەڕێوە بردوە، بەڵام لە هەندێك شوێندا بەشێك لە شیعرەكانی ترپە و ئاوازی مۆسیقای دەچێتەوە سەر شیعری میللی و سوودی لە فۆلكلۆر و پەندی كوردی وەرگرتووە، ناوەرۆكی شیعرەكانی بێخەو بێخەوی شاعیر هەنگاوی بەرەو تازەگەری و شیعری تازەی كوردی ناوە و هەوڵی داوە شێوە و ناوەرۆكی شیعری كوردی بشكێنێ.
بێخەو كە هاوچەرخی (گۆران)ـە و خۆیشی هەر بە گۆران كاریگەر بووە، لە ساڵی (1950)ـەوە ڕێچكەی شیعری كلاسیكی شكاندووە و هەر لە پەنجاكانەوە دەستی بە هۆنینەوەی شیعری نوێ كردووە.
بێخەو لە سەرەتای ژیانیەوە زۆر بەرهەمی كەڵە شاعیرانی وەک حاجی قادری كۆیی، قانیع، بێكەس، گۆران، ئەسیری و، زێوەری خوێندۆتەوە و بەهرەی شیعری لێ وەرگرتوون.
چینایەتی: (classes)
بێخەویش لە خێزانێكی هەژار و كەمدەرامەتدا پەروەردە بووە و خۆیشی كرێكاری و وەرزێریی كردووە، لە ڕووی بیروباوەڕەوەش چەپ بووە، هەربۆیە زۆر كەس بە شاعیری جووتیاران و چەوساوەكان دەیناسێنن.
بێخەو هەر لە هەرزەكارییەوە دژی سیستەمی دەرەبەگایەتی بووە، بەردەوام لەگەڵ ئاغاكان و دەرەبەگەكان لە كێبڕكێ‌دا بووە، هەردەم لەگەڵ ژانی گەلەكەیدا ژیاوە و لە بەرگریكردندا پێشەنگ بوو.
بێخەو بێدارە و بەدەنگ دێت لە ئاست مەزڵوومیەتی چینی بێنەوایان ئەم شیعرەی نووسی و بە شێوەیەک (كە جام پڕ بێ لێی دەڕژێ) هەستی جووتیاران دەورووژێنێ و تەوقی ژێردەستی دەبەزێنێ، دەنگ و وێنەی هەقیقی ڕووداوەكە دەنووسێ و تەوق و كەلەپچەی زۆرداری ڕیسوا و شەرمەزار دەكات و، دەڵێ:
لە دوای ستەمی زۆری خوێنمژان
هەستی جووتیاری دەشت هاتە كوڵان
دژی رەفتاری زۆرداری بەدكار
ڕاپەڕی چینی رەنجبەر و جووتیار
بۆ مافی ژین و یەكسانی و دادی
بۆ سەرفرازی و خۆشی و ئازادی
مۆسیقای شیعری
مۆسیقای شیعری لە هەر شیعرێكدا ئەگەر لە فۆرمی شیعریدا داڕێژرابێت، ڕاستەوخۆ دوو دیوی مۆسیقای شیعرمان بیر دەخاتەوە، ئەویش دیوی دەرەوەی شیعرەكە پێک دێت لە كێش و سەروا، دیوی ناوەوەش كە مۆسیقای ناوەوەی شیعرە كە پەیوەندییەكە لەنێوان ئاماژە و ئاماژەبۆكراو (دال و مەدلول)، هەروەها پێوەندی نێوان وشە و واتا و ترپە و ئەو مۆسیقا جوانەی كە تەژی دەكرێ بە هونەرەكانی جوانكاری و ڕوونبێژییەوە، نوێبوونەوەی شیعری كوردی لەڕووی كێشەوە بەهاوجوانناسییەكی بەشیعر بەخشیوەوە، وێڕای ئازادبوونی شاعیر و مامەڵەكردن لەگەڵ كێشی ڕەسەنی خۆماڵی، كە هەر لە كۆنەوە ئەم كێشە لە گۆرانی و بەستەی فۆلكلۆریدا هاتووە، تاكو ئێستاش هەر برەوی پێ دراوە و لەگەشەكردندایە، چونكە لە ناو جەرگەی خەڵكەوە هەڵقوڵاوە.
سەروا (rhyme)
(مەدحەت بێخەو)یش كە لە پەنجاكانی سەدەی بیستەمەوە، خۆی بە هاوزەمانی گۆران دەزانێت لە نوێكاری و شكاندنی تەوقی سەروادا ئەسپی خۆی تاوداوە و لەو قاڵبە شیعرییەی دابڕیوە، چەندین شیعری بەپێزی بە شێوازی سەروای مەسنەوی و یەكگرتوو تێكەڵ و هەمەڕەنگ هۆنیوەتەوە، كە لەم تەوەرەدا تیشكی دەخرێتە سەر، بێخەوی شاعیر لە قۆناغی نوێی داهێنانی شیعردا لە سەدەی بیستەم ئازادانە كێش و سەروای بەكارهێنا، نەك بە لەبەرچاوگرتنی تیۆرەكانی كلاسیزم كێش و سەروای بەكار هێنابێ.
شاعیر یەكێكە لە شاعیرانی ئەدەبیاتی نوێ و لە نێوانیاندا كەوتۆتە داهێنانی شیعری كە لەسەدەی بیستەمدا دەركەوتن و شیعری كوردییان نوێ كردەوە. وەكو ئەو ناوانەی كە لە بڕگەی پێشوودا ئاماژەیان پێ كرا، كەوابێ بێخەویش ئازادانە كێش و سەروای بەكار هێناوە.
مۆسیقای ناوەوە:
كە باس لە مۆسیقای ناوەوەی شیعر دەكرێ، یەكسەر ناخی شاعیرمان دێتە بەرچاو، كە چۆن هونەرەكانی ڕەوانبێژی و ئاستەكانی دەنگ و وشەی بە شێوەیەكی جوان دەربڕیوە.
مۆسیقای ناوەوەش بە چەند هونەرێكی ڕەوانبێژی دروست دەبێ؛ لەوانە:
هێنانەوە (Recall)
بریتییە لەوەی كە نووسەر وشەیەك لە سەرەتا یان لە ناوەڕاستی هەڵبەست یا دێڕە هۆنراوەیەكدا بێنی، پاشان هەمان وشە لە كۆتایی هەڵبەستەكە یا دێڕە هۆنراوەكەدا بێنێتەوە.
یەكێك لە هونەرەكانی جوانكاری كە لە زمانی عەرەبیدا (التصدیر) یان (رد الصدر عن العجز)ی پێ دەڵێن. ئەم هونەرە لە هەردوو بەشەكانی شیعر و پەخشاندا هەیە و چێژێكی تایبەت بە دەقەكان دەبەخشن؛ بۆ نموونە:
أ- هاتنی یەک لە وشەكان لە كۆتایی نیوەدێڕی یەكەم: وەك دەڵێت:
كە هاتی گیانی شیرینم كە هاتی
نەهاتی سۆزی شیعرم بوو بەهاتی.
پاتكردنەوە:
یەكێك لە هونەرەكانی جوانكاری، لە زمانی عەرەبیدا (التكرار)ی پێ دەوترێ بریتییە لەوەی نووسەر وشەیەك یان دەستەواژەیەك یان ڕستەیەك بێنێ و، بۆ مەبەستێكی تایبەت چەند جارێك پاتی بكاتەوە، بەو مەرجەی هەموویان واتایان یەك بێت، لە جارێكەوە بۆ جارێكی دی واتایان نەگۆڕێت. بە واتا: نابێت وشەكان نە لە ڕوواڵەت و نە لە گوزارەشدا هیچ گۆڕانێكیان بەسەردا بێت.
گێڕانەوە:
گێڕانەوە ئەوەیە كە وشەیەك یان ڕستەیەك یان دەستەواژەیەک بێنی كە بە مانایەكی تایبەتەوە بەسترابێتەوە، پاشان دووبارە هەمان وشە یان ڕستە یان دەستەواژە بێنێتەوە، بەڵام ئەمجارە پەیوەندیی بە شتێكی ترەوە هەبێت.
سەبارەت بە هونەری گێڕانەوە كە بەشێكە لە هونەرەكانی جوانكاری، بە كورتی تیشك دەخرێتە سەر ئەو وشە و دەستەواژانەی كە بۆ ئەو مەبەستە بەكار دەهێنرێن.”