محەمەدی مەلاكەریم(1931-2017)ز
نووسین دەربارەی كەسێكی وەك حەمەی مەلاكەریم ڕەنگە ئاسان نەبێت… مەسەلەكە لەوە تێكەڵترە ئێمە بە شێوەیەكی تەقلیدی باسی لێهاتووانمان بكەین، پرسیارێكە دەكرێت، ئایا حەمەی مەلاكەریم لێهاتوو بووە؟
وەڵامەكەی، بەڵێ ئەشهەدو لێهاتوو بووە، ئەوە نكووڵی لەوەی بكات، بۆخۆی دوورە لە لێهاتوویی، هەتاوەكوو ویژدانیشەوە، میللەتێك چی لە تاكێكی خۆی دەوێ؟
خزمەت و گوزەشت و تێكۆشان و دادوەری و دیموكراتیەت و ئەوانی تر… ئەلهەقە حەمەی مەلاكەریم ئەم مەرجانەی تیادا بووە، بەندە لێردا ناكەومە باسی هەڵدانی ناوی كارە ئەدەبییەكانیەوە، خۆی ئەوە بەڵگەیە ناوی لەناو ئەم كۆمەڵە كەسانەیە وا هەڵیانم بژاردووە و باسیانم كردووە..
یەكەمین جار كاكەحەمەم لە شەستەكان بینی، بە دروستی نازانم كەی و چۆن بوو، لە ساڵی 1963ز بووم بە پێشمەرگە، نزیكەی بیست ساڵی بەسەردا چوو، كاكەحەمەم دووبارە دیەوە.
لەبەر ئەوەی لەسەردەمی پاشایەتیدا خوالێخۆشبوو باوكم سەروكاری لەگەڵ برادەرانی كۆمەنیستدا هەبووە ، ئەو پێوەندی لەگەڵیاندا نە پچڕاندووە و هاوڕێیەتی لەگەڵ بڕێكیاندا مایەوە، یەكێك لەوانە حەمەی مەلاكەریم بوو.. یەكەمین جار حەمەی مەلاكەریمم لە ماڵی خۆماندا دیوە… وەك وتم نزیكەی بیست ساڵ پێشمەرگایەتی و دەربەردی و بێ وەتەنی و خوێندن ئەو قۆناغەم بڕی بوو، بۆ دووهەمین جار لە كۆڕێكدا دیمەوە” لە كۆمەڵەی ڕۆشنبیریی بەغدا” ئەگەرچی كاتێك لە ناوەندیدابووم چەند چیرۆكێكم لە ڕۆژنامەی “پێشكەوتن” بڵاوكردبوویەوە بە ناوی “كاكەی جاف” گەڕامەوە خەڵكەكە نە وەك نووسەر و نە وەك تەلارساز نەیاندەناسیم…
گرفتێكی گەورەم لەپێشدا بوو، دەبوا ئەو گرفت و كێشانە ئاسان بكەمەوە… بەندە لە غوربەتدا بۆخۆم بابەتم دەنووسی، بەڵام جێگەیەك، گۆڤارێك، بەدەستەوە نەبوو تا بڵاویان بكەمەوە، سەرەنجام ڕۆمانی “كۆردەرە”م بڵاوكردەوە، كە بۆخۆی قارەمانی ئەو ڕۆمانە ئەندامێكی حزبی شیوعیم بۆ هەڵبژاردبوو.
خۆ ئەوەیش حاشاهەڵنەگرە پێشقەڕەوڵی خەبات و ململانێ لە عێراقدا لەسەردەمی پاشایەتیدا حزبی شیوعی بووە… لەسەر ڕۆمانی كۆردەرە زۆر نووسرا.. دەیانوت ئەوە بە پارە بۆیان نووسیوە، ئەوە دزیویەتی…. ئێستا دەڵێم ئەوانەی وایان لەبارەی كۆردەرەوە دەوت كوان؟ من بەم كتاوەوە حەفتاوهەشتەمین كتاوم چاپ دەبێت… دەی لێیان گەڕێ مرۆڤ بە مەزڵوومیەتەوە جوانترە تا زاڵمبوون… كاروباری تەلارسازیم دەست پێ كردبوو، لە كۆڕ و پانێل و پێشەنگا هونەرییەكاندا بەشداریم دەكرد و لەگەڵ خەڵكیدا ئاشنابووم، نەك هەر لەگەڵ كوردەكە بەڵكوو لەگەڵ عارەبكانیش، یەكێك لەوانە خوالێخۆشبوو فاتیحی مەلاكەریم بوو، ئەشهەدو مرۆڤێكی زەریف و لەسەرخۆ بوو، خوێندەوار و ئارام بوو… هەروەها مەلا ئەسعەدی بانیخێڵانیشم بەلای باوكمەوە ناسی، مەلایەكی قسەخۆش و وریا و زیرەك بوو… مەلا ئەسعەد كوڕی مەلا قادری سۆفی بووە و برا بچووكی مەلا ئەحمەدی بانیخێڵانی بووە، ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی شیوعی بووە.. ڕەعنا خانمی خێزانی فاتیحی مەلاكەریم و كچی مەلاقادری سۆفی بوو. ئەو تێكەڵاوی ژن و ژنخوازی و بیروڕای حزبایەتی و چەپگەرایی پێوەندییان پتەو كردبوویەوە، سەرجەم ئەم كۆمەڵە لە ئاستێكی خوێندەواری و هۆشیاریی باشدا بوون، بەتایبەت فاتیح، بە وردی ئاگاداری شوعەرای كلاسیكی كورد بوو، ئەگەر زوو كۆچیدوایی نەكردبا كاری زۆر شایانی لێ چاوەڕێ دەكرا. من ئەم ڕۆشنكردنەوەم بە پێویست زانی، تا بە وردی باس لە كاكە حەمە بكەم… دونیای ڕۆشنبیری كورد و غەیری كوردیش بنەماڵەیەكی لەیەك ترازاوی ئاشوفتە و ئاڵۆزە، بیروڕاكان، ئاستەجۆراوجۆرەكانی دونیای ڕۆشنبیر و هەروەها پێگەی كۆمەڵایەتی و ئابووری قەڵەمخاوێنی یان گڵاوی هەر هەموو ئەوانە هەق و حیساوی خۆی تیایە. ئەو چوارپێنج ساڵەی گەڕابوومەوە جگە لە رۆمانی ” كۆردەرە” ڕۆمانی “ڕاز” و “هیچ” و “پاشایان كوشت”یشم بڵاوبووبوونەوە، تا ڕادەیەك پێگەیەكی ئەدەبیم دەست و پا كردبوو، لەگەڵ زۆربەی ڕۆشنبیرانی كورد و عەرەبدا ئاشناو تێكەڵ بووبووم، یەكێك لەوانە ئەم حەمەی مەلا كەریمە بوو.
جارێك هات و وتی ئەو وشە و موفرەداتانەی لە هەر ڕۆمانێكتا بەكاری دەبەیت، بیست تا سی وشەی لێ فێر دەبم، چونكە من هەموو ڕۆمانێكی تۆ دەخوێنمەوە، ئەوەی بەلای منەوە بووە بە پرسیار ئەرێ تۆ ئەو وشانە لە كوێوە دێنی؟ ئێمە بۆ تا ئێستا نەمانبیستوون؟
لە وەڵامدا وتم: من لادێیم لەناو عەشایردا گەورە بووم، ئەوانە لە خەڵكەوە فێربوومە… گرفتی ئێوە مانان لەوە دایە شتێك نازانن لاتان وایە نییە، كاكە هەیە و ئێوە نایزانن، ئەوەسا هەزاران وشە و واژە و موفڕەدات لەو گەرمیان و ناو عەشایرەكاندا هەیە، هەزاران ساڵە وتوێژی پێ دەكەن، تا بە ئەوڕۆیش بێ خێو و خاوەنن، نە كەسێك نە دەستەیەكی ڕۆشنبیری نە ئەكادیمی كوردی ئاوڕیان لێ نادەداتەوە، ئایا كاتی نەهاتووە ئەوانە كۆكرێنەوە؟
وتی: بەڕێوەڵڵا! زەمانێكە كاتی ئەوە بەسەر چووە، بەڵام سەیر لەوە دایە هەركەسێك شكڵ و شەمایلی نوێت دەبینێ لا
لادێی ڕەنگە لەگەڵتا بەشەڕ بێت.
ویستم بیكەمە گاڵتە و پێم وت: زەمانێكە لەنێو ئێمەی جافدا وتراوە:” كابرا گا بە گونا دەناسێت!” جا نەك تەنها لادێی بم كەڕەجافیشم…
وتی: وەڵا لە موفردەی كەڕەجافیش تێ ناگەم.
لە وەڵامیدا وتم… ئەم نازناوەی لە عەشایرەكانی غەیرە جافی دەوروبەرەوە بە جاف وتراوە… بە واتای كابرای جافە كون لە گوێیدا نییە، هەر چۆنێك خۆی فكری لێكردووبینەوە حەوت غەوز و حەوت مەشایخ پێی بڵێیت زەڕەیەك بە گوێیان ناگا، هۆكارەكەیشی ئەوەیە كون لە گوێیدا نییە.
وتی: جاتۆیش كون لە گوێتا نییە؟
وتم: بەڵێ نییە، بەڵام بۆ قسەی ناهەق…
ئەو دەم لە شارەكاندا فیستیڤاڵ زۆر دەكرا، ئیدی لێرە و لەوێ نووسەران و ڕۆشنبیران داوەت دەكران، هەتاوەكوو لە كوردستانی باكوور و ڕۆژهەڵاتیشەوە دەهاتن.
یەكێك لەو كۆبوونەوانە لە هەولێردا بوو، ئەودەبای بەغدایش داوەت كرابوون، لەپێش تەلاری میدیادا… كۆبووینەوە، چەند برادەیەكی ڕۆژهەڵاتی بە بەندە و حەمەی مەلاكەریمیان وت یەك دوو وێنەیەك بۆ یادگاری بگرین، خەریك بوو ڕێزمان دەگرت بۆ وێنەگرتن یەكێك لەو برادەرانە وتی: باشە كاكە حەمە ئەی بۆ چەند كتاوێكی خۆتت بۆ نەهێناوین؟
وتی: كاكەخوسرەومان لەگەڵ نەبوو لە سەیترە ترسام!
بەو ناهەقیەی دەمارگرتمی وتم: كەواتە با ئەوەتان بۆ بگێڕمەوە، ئامۆزایەكم حەوت مانگ لە لایەن موخابەراتی عێراقەوە دەستگیركرابوو، خۆمان كرد بە ماڵی سەد مەرد و نامەردا تا بەڕەڵای كەن، نەیان كرد و نەیان كرد… سەرنجام چووین بۆ لای مەلاكەریمی باوكی، ئەو زاتە لە چوار ڕۆژدا مەرەخسیان كرد، جا كاكە حەمە تۆ لە سەیتەرە دەترسی؟
وتی: كاكەخوسرەو من گاڵتەم كرد، تۆ بۆ وا ئاڵۆزیت؟
وتم: وەڵا خۆ من ڕاستم كرد نكووڵی لێ بكەیت سبەی لە ڕۆژنامەیدا سوپاسگوزاری بۆ باوكت دەنووسم!
لەو جۆرە كۆكی و ناكۆكییەی لەنێوان من و حەمەیدا هەمیشە ڕووی دەدا…
نێوان من و مەلا شكور موو نەدەچووە نێوانماندا بە پێچەوانەی ماڵی خۆی، هەر یەكجار ڕێك بووین، جاروبار مانگێك لە ماڵی مندا دەبوو، بەیانییان مەلاشوكر دەڕۆیشت بۆ كۆڕی زانیاریی كوردی یەكێك لەو بەیانیانە وتم: مەلا مەڕۆ منیش دێم بۆ كۆڕ…
ڕۆیشتین چەند كەسێكی تریش لەوێ بوون، كاكەحەمە و مەلاشكور لە ژوورێكدا بوون، ئەوەنەم لەبیرە گەرمای هاوین بوو هەتاوی بەغدا شمشێری لە كیلان دەرهێنابوو، من و مەلا گەیشتینە ژوورەكەیان كاكەحەمە بە نووسینەوە خەریك بوو، كراسەكەی داكەندبوو، بە فانیلەی ژێركراسەوە دەینووسی، نمەی عارەقیش بە سەر و گەردەنیدا دەبینرا.
چەند نووسەرێك لە جێگەیەكدا كۆبوونەوە لە ئەدەبیات و گرفتەكانی ناو دونیای ڕۆشنبیری نەبێت توخنی باسی تر كەم دەكەونەوە… كاكەحەمە گەرما وەڕەسی كردبوو، لەپڕ هەڵیدایە و وتی: ئەم وشە و واژە فارسیانە چییە وا لە نووسینەكانتا بەكاری دەبەی؟
وتم: كاكەحەمە تفەنگ بە تاریكییەوە مەنێ و ئەو موفڕەداتە دەستنیشان بكە…
وتی: وەك ئەمە و ئەوە، وشەكانیم لەبیر نین…
وتم: كاكەحەمە چەند بەخشندەی … ئەوانەی تۆ دەڵێی فارسین، پۆرگی كوردین. مەلا شوكر هەڵیدایە و وتی: كوڕە حەمە ئەگەر ئەو دوو كەلیمە بێت خۆ وەڵا فڕیان بەسەر فارسییەوە نین و كوردی پەتین.
وتم: كاكە حەمە من لە كۆلیژی هونەرە جوانەكاندا بووم مامۆستایەكم هەبوو( ) مامۆستای زمانە كۆنەكانی ئێران بوو، زمانی ” مێخی، ئاڤێستای، پەهلەوی”… مانگی جارێك بانگی دەكردم بۆ ژوورەكەی خۆی و دەیوت:” باشە ئێوەی كورد بە “هێستر” دەڵێن چی، یان بە “بەران” چی دەڵێن؟
كە دەموت وای پێ دەڵێن چەپڵەی لێ دەدا و دەیوت: ئەوە پەهلەوییە، یان ئاڤێستاییە… جا كاكەحەمە من بە تەمای ئەو هەموو وشە و كەلیمانەم كە وا بە تاڵان براون، دەمەوێ بیانگێڕمەوە ناو زمانەكەمان…
بەهەرحاڵ، باسێكی ترمان لەنێوان دایە، كەشكۆڵەكەی مەحموودپاشای جاف چواردە ساڵ بەلای كاكە حەمەوە بوو، بڕیاربوو كاكە حەمە ساغی كاتەوە، ئیتر نە ساڵێك و نە دە كاكە حەمە هیچی بە هیچ نەكرد… تا بڕیارماندا لێی وەرگرینەوە.. تەلیفۆنم بۆ كرد و وتم: كاكەحەمە مەسەلە ئەوە نییە كاتت نییە، نازانی ئەوە بكەی…
وتی: چۆن نازانم!
وتم: ئەو نووسینانە هەر هەموویان بە خەتی فارسی “شكستە” نووسراون، ئەویش بە شێوەیەكی زۆر ورد و نەختێك تێكەڵ و پێكەڵ، لەوەیش گوزەیشتە ئەو شیعرانە تەنها حافز و سەعدی نین، باوەڕناكەم ئەو شاعیرانە بناسیت، جا تكایە بۆمان بگێڕەوە، دوای دوانزە سیانزە ساڵ، كەشكۆڵمان لە كاكە حەمە سەندەوە و دكتۆر حەسەن جاف بوو بە سەرپەرشتی كە وەك خۆی چاپی بكات.
ماوەتەوە سەر كۆڵە زانیارییەك زۆربەی زۆری وتەكانی سەددام حوسێن كە دەنێردران بۆ دائیرەی ڕۆشنبیریی كوردی تا بكرێنە كوردی لە لایەن كاكەحەمەی مەلا كەریمەوە دەكرانە كوردی، زۆر كەس بەوەی دەزانی… بەڕێوەبەری ڕۆشنبیری كوردی عەمید خالید خۆشناو بووە، یەشتا ماوە و (حی یرزق)ـه و ئەوسا لە هەولێرە…
ماوەتەوە سەر بەرهەمەكانی، چ وەك ڕۆژنامەگەری یان تەقەڵا و لە یەكدا