ڤەشارتنا راستییان ددیوانا شێخ سەعیدێ مەجزوب دا
بەشی سێیەم و كۆتایی
3-3
مخابن ل نك مه هندەك نڤیسەڤانێ دزو چەتە و نژدەڤان( عصابات ) پەیدا بونه هەتا كتێبێن خەلكی ژی داگیر دکەن و (غەصب ) دکەن پێویسته نڤیسەڤانێن پاک ڤان دزو چەتە و نژدەڤانان فەزح بكەن هەر ژ ترسا ڤان دزان من نەوێرایە ب قەدەر (٥٥) كتێبێن (500) سەحیفەیی ژ نڤیساندنێن خوه و ب خەتێ دەستێ خوە بێخم د نێڤ سایتا خوەدا ئەگەر چەند من هەر مقدارەک دیترژ ی ژ نیڤیساندنێن خوە ئێخستنە تێدا کو چەند هەزار بەرپەر دبن دگەل نیزیک (1700) ڤیدیو و کاسێتێن دەنگی ژکارێن خوه ژی و چل و پێنج هه زار و نوسەدو پێنجی و شەش ( ٤٦٩٥٦) هەزار فایل تێدایه و یەك کتێب و گوتارەکی چاپکریا مروڤەکی تێدا نیه وب قەدەر (٢٢١) به رگه کتێبێن- (500) بەرپەری نڤیساندن تێدا هەیە دگەل پتر ژ (٣٣) هەزار ڕەسمێن فوتوغراف ژ مەجموعی پتر ژ (١٠٠) هەزار وێنێن فوتوغراف و ڤیدیوێن کو من گرتنە ل کوردستانێ و ب حەفت زمانان نڤیساندن ژی تێدا هەنە کو نەدورە هیچ زانایەک ل خورهەلاتا ناوەڕاستدا سایتەکی وها مەزن نەبێت. من ئەڤ دەریایە بەلاش ئێخستیە بەر دەستێ خوێندەڤانان لێ بتنێ من دڤێ دزی ژێ نەکەن و هەکە ئستیفادەژێ کرن ناڤێ وێ بێنن. تەحسین دپێشەکیا دیوانێ دا دبارا ژیانا شێخ سەعید ناڤێ یەك سەرچاڤکەک و یەک مروڤ نەئینایە و نەگوتیە من ئەڤ مەعلوماتێن هە ژکێ وەرگرتنە هەروەکو ب رێکا(وەحێی) ڤە ژ ئاسمان ئەو مەعلوماتانه بو وی نازل ببن كو ئەڤاهە ب عەکسا رێبازا زانستی یە. بەحس نەکرنا سەر چافکان وە ناڤێ ئەو مروڤێن مەعلوماتان ژوان هاتین وەرگرتن گەلەك مەعنه دژێر وێدا هەیه ژ دزی و نەزانین و خوپەرستی و قوڕەیی و تەکەبوری و عەقلییەتی ساده و نەپاراستنا ئەمانەتێ عیلمی و بێ وەفایی و کارێ بێ سەروبەر و نەخۆشیا خوە دەرخستنێ (حب الظهور) .
ئەگەر نڤیسەڤان ناڤێ ژێدەرێن خوە نەئینێ خوندەڤان باوەری ب مەعلوماتێن وی ناکە، یێ بێژێ نەڕاستن، دەرەون. ئەگەر مروڤ فەیدە ژ پیرە ژنەک یان بچوکەکی کر لازمە ناڤێ وی بێنێ. ژ بەر کو مێژوڤانی یونانی (فثوسیدید) د کتێبا خوەدا دبارا شەڕێن (بلوبونیز) ناڤێ ژیدەرێن خوە ژ خەلک و نڤیسینان ئینایە نزیک (٢٥٠٠) سال ژبەریا نهو (لویس جونشلک) دەستپیکا پروگراما ڤەکولینا زانستی بریە سەروی دکتێبا خوەدا (کیف نفهم التاریخ) ل ٦٥ وەرگیرێ عەرەبی د. عائدە سلیمان و أحمد مصطفی بیروت ١٩٦٦.
من ب شانازی ڤە هوستاێ خانیا رەحمەتی (وەستا علی وەستا حەسەن)ێ خەلکێ سلێمانیێ کریە ماموستایەکی مەزنێ خوە دبارا (هونەرێ تەلارسازی کوردی)دا و بەڕێز (مەحمود رەسول بارام) کو شڤان و خەلکێ ڕانیەیە کریە ماموستا بو خوە د هندەک ژ نڤیسینێن خوەدا وەک د سایتا من دا ژی ب ڤیدیو هەیە. ئەگەر ناڤی ژێدەر سەرچاڤک (مصادر) نە ئینا ئەوە دەبێتە دزی کرن بو نمونە: وەزیری بەرگری ئەلمانیا سالا (٢٠١٠- ٢٠١١) (کارل- تیودور تسو گوتنبێرگ) ل دکتورا خوەدا ناڤێ ژێدەر بو چەند ڕیزکەیەکی نەئینابو و هندەک کەس ل سەر وی نڤیسین کو دزی کریە وە ئیتر نەرازی بون لە ئەلمانیا بەرامبەر وی پەیدا بو و گوتن مە وەزیرەکی دز ناڤێ و ل پەرلەمان لێکولینەوە لگەل دا هاتە کرن ئیدی ب خوە هات سەر تەلەفیزیونێ و گوت راستە من دزی کریە و وەزیفا خوە هێلا و چوە مالا خوە وەک براێ نڤیسەڤان (سەعید دێرەشی) بو من گوت. لێ ماموستا (جەعفەر خانەقینی) گوت: ئەوێ بێ سەرچاڤکە بو مقدارێ ڕیزکەک و نیڤەک دبو، دکتورا وی بەتاڵ (إلغاء) کرن و ئەندامێ پەرلەمان ژی بو ژ پەرلەمان و ژ وەزارەت ژی هاتە دەرکرن. من ژی بو (نوکتە) دبیژم: هندەک کەس ل نگ مە ب تەن (طن) مەعلوماتێن نڤیسەڤانێن دیتر ددزن و ب تەن (طن) نڤیسینێن خۆژی بێ سەرچاڤک دهێلن.
یێ وا هەبیە دەهان کتێب هەیە لێ هەمی ب قەدەر دو کتێبێن مروڤەکی دیتر نە بە قیمەتن چونکە ئەو بو خوە نە مروڤەکی ئەمین و زانستی بویە وە کتێبێن وی ژی نە علمی و زانستی نە.
٦- تەحسین هەتا جهێ نوسخا ئەسلی ژخوەنده ڤانان ڤەشیرێ و نەبێژێ ل نك عبدالرقیب یوسفه ئەڤا خارێ دل (8)دا نڤیسیه: (( ئەڤ هەردو دەستخەته ژ ئالێی هەڤالێ مه حاجی عەلی (عبدالاله) ساپان یێ جزیری گەهشتنه مه …و ئەڤ هەر دو دەستنڤیسە دكتێبخانەیا بابێ وی رەحمەتی عەبدولقادر ساپان دا دپاراستی بووینە خودێ خێراوان مەزن بكت )).
من ژ هندەک مروڤان ل جزیرێ خوەست تەلیفونا حاجی عەلی بدە من هەتا دگەل وی باخیڤم لێ گوتن وەفات بویه لێ تەلیفونا براێ وی (خلیل) دانە من و دروژا (۵ و 13 تەموزە و ٧ ئاب/ 2022) دا من دگەل وی ب درێژی ئاخافت وگوت حاجی عەلی دروژا (27 / 9 / 2000 ) وەفات بویه و حاجی عبدالقادر ژی د (14/10/1994) داوەفات بویە و دروژا (14/7/2022) من دگەل هێژا محەمەد نەسیم حاجی عەلی ئاخافت و دەنگی هەردوان من تومار کریە ب ئیزنا وان و ژئاخافتنا وان تێه زانین کو مروڤێن راست و ب رێزو حورمەتن. هەردوان گوتن (حاجی عبد القادر نەخوەندوار بو لێ ب تنێ قورئان خوەند بو و حەرفێن عەرەبی ناس نەدکرن و كتێبخانا وی نە بو لێ لا تێنی دزانی و تو کتێب ب پیتێن عەرەبی ل نک وی نەبون)، هەر وسا هەردو دبێژن حاجی عەلی ژی کتێبخانا وی نەبویە وب تنێ ئەو دو نوسخێن دیوانێ دگەل دیوانا سەید محەمەد قەدری ب لاتینی ل نک وی هەبون و نهو دجانتێ ویدا نە ل نک خەلیل . عادەتەن هاڤال مەعلومات دبارا باڤێ هاڤالێ خوه ژی دزانێ . خوەندە ڤانێ هێژا گەلا ئەوا تەحسین گوتی راسته یان دەرەوه ؟!.
هاتە بیرا من کو محەمەد عەلی قەرەداغی دگوتارا خودا کو (٢٤) بەرپەرە لە گوڤاری ئەکادیمی ئێژمارا (١٧) تەحسین تومەتبار دکە کو ژ ریبازا زانستی نزانێ و (دیوانا نەفعی) سەقەت کرنە و پیویستە سەر لەنوێ ڤەکولین لەسەر وێ بێیەکرن ژ ئالیێ مروڤەکی شەهرزاڤە و سەرلەنوێ بێیە چاپ کرن.
بیستمە گوتارەک دبارا مەلا عبدالرحیمێ وەستانی نڤیسیە و دیسان ناڤێ کەسەکی تێدا نەئینایە. هەژی گوتنە دکتور (زرار صدیق) ژ ماموستایێن زانکویا دهوکێ مدهەک ژ بەریا نهو دنێڤ مهرەجانێ (فەقێی تەیران)دا ل باژارێ (وان)ێ ب تەحسین گوتیە نڤیساندنێن تە نە علمی و زانستی نە ئەو ژی پێ نەخۆش بویە و گوتیە ئەز نە ئەکادیمی مە. ئەز ژی دبیژم هەمی نڤیسەڤانێک لازمە عیلمی بێ چ ئەکادیمی بێ و چ ئەکادیمی نەبێ وە نڤیسەڤان هەیە نە ئەکادیمییە ل نڤیسینێن وی عیلمی و مکوم ترن ژیێ گەلەک ئەکادیمیان ژی. نە ئەکادیمییا مروڤەک نابێ هیجەتەکی شەرعی هەتا ب پێ خاسی بکەڤێ نێڤ نڤیساندن و نێڤ ئەدەبا کوردی دا. ئەگەر هندەک مەعلوماتێن نوێ کەتنە دەستێ نڤیسەڤانەک دبارا کتێبەک دا کو ژ ئالیێ مروڤەکی ڤە هاتیە چاپ کرن دکارێ ب گوتار بلاڤ بکە یان بدە خودانێ کتێبێ هەتا د چاپەکی دیتردا بلاڤ بکە وە ناڤێ وی ژی بێنێ نەکو وێ کتێبێ سەر ل نوێ چاپ بکە ب ناڤێ خوەڤە چونکە وی وەختی د بێ دزی کرن لێ ئەگەر ناڤێ یێ ئەوەل نڤیسی ل سەر بەرگێ وێ دکارێ ناڤێ خوەژی بنڤیسێ دگەل ناڤێ وی و بێژێ من هندەک شعر یان ڤەکولین ل سەر وی زیدە کرنە.
ب گورا وان مەعلوماتێن بوری تەحسین نە سەرکەفتی و نە ناجحە دکارێ تەئلیف کرنا کتێبان دا، لێ نەدورە تەحسین ناجح بێ دبلاڤ کرنا وان تشتێن ئایینی کو ب دەنگێ خوە تومار کرنە بو هندەک پەیج و د یوتوب دا هەنە وەک (چیروکا ئادەم) و (ئیدریس و نوح) و (چیروکا صالح) و (سەلمانێ فارسی) و (بلال حبشی) و (دوعا) و (موناجات) و (سەرهاتیا کچا حاتەم) و (ئاگرێ جەهەنەم) و (دیمەنێن روژا قیامەتێ) و (مروڤێ مری دقەبرێ دا) و (چیروکا لوط) و یێن دیتر.
ئەگەر تەحسین کتێبا زانای کورد إبن الصلاح الشهرزوری (نخبة الفکر- مصطلح الحدیث) کو پروگرامی ڤەکولینا حەدیسێن پێغەمبەرە (د.خ) دگەل شەرحا (إبن الحجر العسقلانی) قوتابیێ (محدث)ێ مەزن عبدالرحیمی کورد خوەندبا یێ عەلمیبیا هندەک ژ پروگرامێ ڤەکولینا ئەدەبی و تاریخی ژی کو (نخبە الفکر) یەک ژ وان چل و پێنج (٤٥) کتێبان بویە کومن ژ بەر (حفظ) کربون د (١٦- ١٧) علم و زانست دا.
جار هەیه نڤیسەڤانەک بو تەلەفیزیونەکی تاخیڤێ و یان تشتەکی کورت وعام و مەفهومەکی گشتی دنڤیسێ و وەخت نینه بەحسێ سەرچاڤكان بکە و ئەڤ حالەتێن هه وهندەکی دیترژی جودانە و نەزەرەره . ئه و نڤیسەڤانێن كتێب یان مەعلوماتێن نڤیسەڤانێن دیتر ددزن مروڤێن عەقل ساده و بچوکن، و نەخوەشیا خوە دەرخسـتن (حب الظهور ) ێ و خو پەرستێی هەنەو نائەمینن و مەخسەدا وان ژ نڤیساندنێ زاتی خوه یانه و مەعلوماتێن دەرەو و ناڕاست تێخن نێڤ عیلم دا و نە دور بینن و وسا دزانن دزی و نه پاکیاوان ئه شكەره نابن . ئەڤێن هە دنێڤ مللەتێن پاش که تیدا مشەنە و زەحفن.
(إبن قتیبە الدینوری) ژ عەرەبێن (بەسرە) و قازیێ باژارێ کوردێ (دینەوەر)ێ نێڤ بەینا کەرمانشا و هەمەدان دا کو (١١٣٣) سالە مریە لێ هەتا نهو ناڤێ دزی کرنێ ل سەرە چونکە هندەک ژ کتێبێن زانای مەزنێ کورد (أبو حنیفە الدینوری) دزینە.
ئەڤ نڤیساندنا من ئەگەر چەند دبارا برێنەکی کوێردایە کو تشتەکی گەلەک تەحلە و نایی ژبیرکرن د تاریخا ژیانا من دا لێ ژبو نەسیحەت و بو فەیدەوەرگرتن من هندەک ژ پروگراما ڤەکولینا زانستی (منهج البحث العلمي) تێدا ئینایە و تشتەکی بها دارە بەلکو دز و جەردە و چەتە و نژدەڤان بزڤرن بو سەر رێیا زانستیا راست. نە دورە من یەکەم کورد بم کو کتێبەک تەئلیف کربێ دبارا (منهج البحث…) د ساڵێن حەفتیان دا وە من (٢٩) بەرپەرژی دڤێ بارێ دا نڤیسیە دکتێبا خوەدا (بانگەوازێک بۆ ڕوناکبیرانی کورد…) کو سالا ١٩٨٥ چاپ بویە.
ل کوتایی دا داوا لە پەرلەمانی کوردستان دەکەم کۆبونەوەیەکی تایبەتی ئەنجام بدە د بارا ڤێ ڕێیا خراپ بو داگیر کرنا کتێبێن نڤیسەڤانێن کورد و دزینا وان ب هەر ڕێگایەک بێ و هەروەها داوا ل (وزارەتێ ڕوشنبیری) ژی دکەم ب ئەرکا خوە ڕابێ بو چارەسەرکرنا ڤێ مەسەلێ، ئەگەر ئەڤ ڕێیە نەیێ قەدەغە کرن ل دهاتودا مروڤێن دز و جەردە یێ کتێبێن نڤیسەڤانێن کورد تاڵان بکەن وە یێ ناڤێ خوە ب هێجەتێن جودا جودا ل سەر بەرگێ وان بنڤیسن وە یێ ناڤێ خودانێن کتێبا ڕەش بکەن وە ئەم هەمی یێ بێ کتێب بمینین کو گەلەک ژ ئێمە وی وەختی ل قەبرستانن، ل ژێر خاک و کێلان.
١٤/٨/٢٠٢٢