كتێبخانەی مەڵبەندی رووناکی و یادئانینەوەیەکی دكتۆر مارف خەزنەدار
هێمن خەلیل – هەولێر
گەورە زانای نەتەوەكەمان خوا لێی خۆش بێت (پڕۆفیسۆر دكتۆر مارف خەزنەدار) ناوێكی دیار و پرشنگدارە لە میژووی ئەدەبی كوردیدا؛ خاوەنی چەندین كتێبی دانسقە و ناوازەیە كە سەرچاوەی گرنگن بۆ خوێنەران و قوتابیان. سەبارەت بە كتێب و كتێبخانەكەی د. مارف خەزنەدار، دیدارێكی ڕۆژنامەوانیمان لەگەڵ مامۆستا بنیاد “مارف خەزنەدار”ـدا رێک خست.
*پلان و بەرنامەتان چیە بۆ چاپكردنی بەرهەمەكانی خوالێخۆشبوو پڕۆفیسۆر د. مارف خەزنەدار؟
- دكتۆر مارف خەزنەدار پتر لە نیو سەدە لە ژیانی بە شێوەیێكی نەپساوە تەرخان كردووە بۆ خزمەتی وشە و فەرهەنگ و ئەدەب، نووسینی بە زمانی كوردی و عەرەبی و رووسی هەیە، كاروكردەوە رۆشنبیری و ئەكادیمیەكانی گەواهی ئەم راستیەن. ئەو خۆی لە قەرەی هەموو بابەتێکی ئەدەبی و رۆشنبیری و فكری و ئەكادیمیک داوە. لە بواری نووسینی ئەدەبی، شیعر و چیرۆك و پەخشانەشیعر و پەخشانی ئەدەبیی نووسیوە. لە بواری وتارنووسیندا خاوەنی سەدان وتارە لە بابەتە جیاجیاكاندا. لە بواری وەرگێڕاندا ئەسپی خۆی تاو داوە و خاوەنی چەندین بەرهەمی وەرگێڕانی دانسقەیە. هەروەها پێشەكی بۆ دەیان كتێب نووسیوە. لە بابەتە زانستی و ئەكادیمیەكانیشدا خاوەنی دەیان توێژینەوەیە. جگە لەمە لە بواری رۆژنامەنووسیدا دەستێكی باڵای هەبووە و خاوەنی هەگبەیێكە لە وتاری رۆژنامەنووسی. كۆی كتێبە چاپكراوەكانی نزیكەی شەست كتێبە بە زمانەكانی كوردی و عەرەبی لەگەڵ دوو كتێب بە زمانی رووسی، یەكێكیان بە ناونیشانی (دوازدە سوارەی مەریوان)، كە بریتیە لە كۆمەڵێك چیرۆكی وەرگێڕدراوی كوردی بۆ زمانی رووسی. كتێبە رووسیەكەی تریشی بریتیە لە تێزی دكتۆراكەی بە ناونیشانی (مێژووی ئەدەبی كوردی هاوچەرخ). دیارە دوایین شاكارە نووسینیشی (مێژووی ئەدەبی كوردی)یە لە حەوت بەرگدا كە بۆتە پرۆگرامی خوێندن لە كۆمەڵێك زانكۆ لە ناوەوە و دەرەوەی وڵات.
ئەم گەنجینە كەم وێنەیە لە نووسین و بەرهەمی فكری بێگومان پێویستی بەوەیە لە پڕۆژەی كۆبەرهەمێك چاپ بكرێتەوە، بە تایبەتی كتێبە كۆنەكان ئەمڕۆ دانەیان نەماوە و گەلێك كەس پەیوەندیم پێوە دەكەن عەوداڵی بەدەستخستنی ئەم كتێبانەن. لە چاپدانەوەی ئەم بەرهەمانە كارێكی سانا نیە پێویستی بە كۆكردنەوەی بابەتەكان و پۆلێن كردنیان هەیە بە پێی رەگەزی نووسینەكان بە تایبەتی وتارەكان. بەڵام هەر چۆنی بێ ئەم پڕۆژەیە لە پلاندایە و ووردە ووردە بە پێی توانا كاری لە سەر دەكەین. - ئایا كتێبخانەكە كراوەیە؟ كێن ئەوانەی كە سەردانی كتێبخانەكە دەكەن؟
- لە دوای كۆچی دوایی د. مارف خەزنەدار، كتێبخانەی (مەڵبەندی رووناكی) وەك پێشان ئەو گەرموگوڕی و هاتوچۆیەی پێشتر هەیبوو نەما. بە بێنازی دەرگای لەسەر داخرا. یازدە ساڵە ئەركی ئێمە وەك بنەماڵە تا ئەم ساتەش پاراستنی كتێب و ئەرشیف و كەلوپەلی ناو ئەم ماڵە بووە. ئێمە لەو بڕوایەین كە ئەم كتێبخانەیە مڵكی نەتەوایەتیە، لە دوای ئێمەش پێویستە لە چوارچێوەی دەزگایێكی رۆشنبیری پارێزگاری لێ بكرێ و سوودی لێوە ببینرێ. بە داخەوە تا ئەمڕۆ بە فەرمی كاتێكمان دیاری نەكردووە بۆ پێشوازی كردن لە میوانان، بەڵام بە دڵنیاییەوە هەر كاتێك پەیوەندیمان پێوە بكرێ لە لایەن هەر كەسێك لە میوانان و هاوڕێیان و قوتابیان لە خزمەتیان دەبین و دەرگای كتێبخانەكە واڵایە و ئامادەین بۆ هەر یارمەتیێك. ئێستاش ماوە ماوە پەیوەندیمان پێوە دەكرێ بە تایبەتی قوتابیانی خوێندنی باڵا بۆ دەستخستنی سەرچاوەی زانستی.
*ئایا لە دوای خوالێخۆشبوو د. مارف خەزنەدار هیچ دەسنووسێكی چاپ كراوە؟
- لە دوا ساڵانی ژیانیدا د. مارف خەزنەدار بە شێوەیێكی چڕوپڕ پڕژایە سەر چاپكردنی دەسنووسی كتێبە چاپنەكراوەكانی بە تایبەتی یاداشتەكانی بە ناونیشانی (رۆژگاری من)، پێنج بەرگی بە چاپ گەیاند، بەڵام مەرگ مەودای نەدا بەرگی شەشەم و حەوتەم بە چاپ بگەیەنێ، بۆیە دوای كۆچی دوایی ئەم دوو بەرگەمان بە چاپ گەیاند، تەنانەت لەگەڵ دەسنووسەكان ئەو وێنانەشی دیاری كردبوو كە لە كتێبەكان چاپ بكرێ و ناونیشانی بۆ وێنەكان دانابوو و شوێنی وێنەكانیشی لە ناو كتێبەكە دیاری كردبوو، ئەمەش بێگومان كاری ئێمەی زۆر ئاسان كرد. جگە لەمە هیچ دەسنووسی تر نەماوە بە چاپ بگەیەنرێ.
بەڵام پڕۆژەی تر هەیە بۆ چاپكردنی ئەرشیفی نامە و وێنەكان كە ژمارەیێكی زۆر نامەی نووسەران و رۆشنبیران و هونەرمەندان و سیاسەتمەداران و كەسایەتیە دیارەكانی كورد و عیراقی و دەرەوەش لەخۆدەگرێت، هەروەها ئەرشیفی وێنەكان كۆمەڵێك وێنەی كۆن و دانسقەی بە خۆگرتووە. ئەمانەش دوو پڕۆژەی گەورەن بێگومان دەبنە سەرچاوەیێكی گرنگ بۆ مێژووی رۆشنبیری و خوێندەواری گەلەكەمان. - ئایا كتێبخانەكەی خوالێخۆشبوو د. مارف خەزنەدار چ شتێكی دانسقە و دەگمەنی تێدایە؟
- كتێبخانەی (مەڵبەندی رووناکی) رەنگە لە رووی ژمارەی كتێبەوە تاكە كتێبخانە نەبێت، بەڵام لە رووی چۆنایەتی و جۆری كتێبەكانەوە بێگومان یەكێكە لە كتێبخانە هەرە دەگمەنەكان. ئەم كتێبخانەیە كۆمەڵێك كتێبی دەگمەن لە خۆدەگرێت كە بە پێی زانیاریمان چەند دانەیێكی كەمی لێ پارێزراوە، وەك (شەرەفنامە) چاپی سانت پیترسبورگ و (مەم و زین) چاپی ئەستەمبول و حەلەب. بەشی هەرە گرنگی كتێبخانەكە ئەو سەرچاوانەن كە دەربارەی كورد نووسراونەتەوە بە زمانە جیاجیاكان، ئەم كۆكراوەی كتێبە تارادەیێكی زۆر دەگمەن و نایابە. هەروەها ئەو كتێبە كوردیانەی لە سەرەتاكانی سەدەی بیستەم چاپ كراون.
بە گشتی كتێبخانەكە ئەم بەشانە بەخۆوە دەگرێت، لێكۆڵینەوەی ئەدەبی، شیعر، رۆمان، چیرۆك، فەرهەنگ، فەلسەفە، هونەر، مێژوو، جوگرافیا، گەشتی گەڕیدەكان، كتێبی كلاسیكی عەرەبی و چەندین بەشی تر.
بەشی رۆژنامە و گۆڤار لە كتێبخانەكە كۆمەڵێك گۆڤاری كوردی و میسری و لوبنانی و عوسمانی و رووسی لەخۆگرتووە. هەروەها كۆمەڵێك رۆژنامەی كۆنیشی تێدایە.
زۆربەی كتێبەكانی ناو ئەم كتێبخانەیە ئەو كتێبانەن كە د. مارف خەزنەدار لە گەشتەكانیدا دەستی خستبوون بە تایبەتی لە سەردەمی ژیانی رووسیا و ماوەی مانەوەی لە وڵاتی جەزائیر و گەشتەكانی بۆ وڵاتانی ئەوروپا و باكووری ئەفریقیا. ئەمانەش بە گشتی كتێبی نامۆ بوون بۆ خوێندەوارانی كورد لەو كاتەدا. بەشێكی تری كتێبخانەكەش ئەو كتێبانەن كە نووسەران بە دیاری پێشكەشی د. مارف خەزنەداریان كردووە یان دەزگاكانی چاپەمەنی بە دیاری كتێبە چاپكراوەكانیان پێشكەش بە كتێبخانەكە دەكرد.
بێگومان بەشێكی تری گرنگی كتێبخانەكە كەرەستە ئەرشیفیەكانە كە لە بایەخدا هاوتای كتێبن. ئەمانەش گەلێك بابەت لەخۆدەگرن وەك نامە و وێنە و تۆماری ڤیدیۆ و كاسێت و گەلێك كەرەستەی تر.
وەك نەریتێك د. مارف خەزنەدار دەفتەرێكی هەبوو بۆ تۆمار كردنی ناوی ئەو میوانانەی كە رۆژانە سەردانی (مەڵبەندی رووناکی)یان دەكرد، هەروەها ئەو رووداوە بەرچاوانەی كە لەو رۆژەدا روویانداوە، تەنانەت گەلێ جار باری كەشوهەواشی تێدا تۆمار دەكرد، كە دەكرێ بە تۆمارێكی ئەرشیفی گرنگ دابنرێ.
كتێبخانەی (مەڵبەندی رووناکی) مەڵبەندێك بوو قوتابیان و رۆشنبیران و نووسەران و هونەرمەندانی كۆكردبووەوە. دیوەخانێك بوو هەمیشە پڕ میوان بوو. د. مارف خەزنەدار لەگەڵ دایكی رەوانشادم هەمیشە دەرگایان واڵا بوو بۆ هەموو كەسێك. ئەوان خۆشی ژیانیان لەوەدا بوو خزمەتی خەڵك بكەن و میوان تا بەردەرگای ماڵەوە بە زەردەخەنە و روویێكی خۆشەوە بەڕێ بكەن.
(مەڵبەندی رووناکی) كەشێكی خوڵقاندبوو لێوانلێو لە زانست و مەعریفە و رۆشنبیری و خۆشەویستی، بە راستی قوتابخانەیێك بوو ئێمە و زۆر كەسی تری بە جوانترین شێوە پێگەیاند.