(كەسان) شاعیرێكی بەهرەدار

د. عەبدوڵڵا ئاگرین

ئەم بابەتەم وتووێژێكی زانستی شیعری شاعیرێكە كە ئەزموونێكی باشی شیعری و زمانەوانی و باگراوندێكی ڕۆشبیری باشی لە بواری شیعردا هەیە و کەسێکی بە توانایە.

زیاتر مەبەستمانە هەستە زیندووەكەی بواری شیعری، لە شیعری (كەسان)دا لەگەڵ نەهامەتی و كارەساتەكانی كیمیاباران و ئەنفال و ڕاگوێزان و… تاد كە بەسەر میللەتەكەماندا هاتووە، ڕوون بکەینەوە. هەندێک لە شیعرەكانی دەرهاوێشتەی ئەو ڕۆژگارە پڕ لە نەهامەتیانەیە.
عومەر عەبدولكەریم ناسراو بە (كەسان) شاعیرێكی بەهرەدار و داهێنەر و بەتوانایە لە بواری شیعردا، كە دەقەكانی دەخوێنیتەوە ئەوكات لەگەڵ وێنە شیعرییەكانیدا ئاوێتەی خەیاڵ دەبیت.
من بۆ خۆم بە شیعرەكانی سەرسامم كە لە ڕوحەوە هەڵدەقوڵێن و ژیانێكی جوانت بۆ فەراهەم دەكەن. (دیوانی كەسان) كۆ بەرهەمی چوار دیوانی شیعری شاعیر خۆیەتی، هەڵبژاردنی بابەتەكان و ڕیتم و مۆسیقا و كێش و ناوەرۆكیان بە سەلیقەیەكی جوان دادەڕێژێت، لە هەردوو لاشەوە سەركەوتوو بووە، چونكە دەقەكانی لەگەڵ هەست و سۆز و خەمەكیدا یەك دەگرنەوە، ئەگەر ئەو پارچە شیعرە سەیر بكەین كە لە بەرگی دواوەی دیوانەكەدا دایناوە.
(ئیتر بەسە
گرێی ناخت بكەرەوە
لە ڕوخسارتا
فرمێسكی عیشق بارانە)
ئەم وێنە شیعرییە لێوان لێوە لە عیشق و جوانی وشە و مۆسیقای شیعری تێكەڵ كردووە.
وێنەیەكی تر:
(ئاسمان نزام نابیستێ
چێشكە و ئەستێرە تۆراو
جریوە نەماوە بێ تۆ)
هەر ئەم كۆپلە شیعرە خوێندنەوەیەكی زۆری دەوێت.
وشەی (چێشكە) كە زاراوەی بادینییە لە جیاتی (چۆلەكە)ی سۆرانی بەكارهێناوە، وێڕای ئەوەی بۆ ڕیتم و مۆسیقای شیعرییەكە گونجاوە، ڕەنگە هەم بۆ تێكەڵكردنی زاراوەكەش مەبەستی بووبێت لە نێوان چێشكە و ئەستێرە و ئاسماندا یەك شت هاوبەشە، ئەویش (جریوە)یە كە ئەو لێزانانە هەرسێ لای پێوە گرێ داوە و وێنەیەكی شیعری جوانی لێ دروست كردووە. لە كۆپلەیەكی كورت و پوخت، جوانی وێنەی شیعری كە ئەم كۆپلە سێ دێڕییە لە تەك شەش كۆپلەی تری هاوشێوەی دەقی (تۆ) لە دیوانەكەدا پێك دەهێنن و گەر دەقی (تۆ) بخوێنیتەوە ئەوكات زووتر دەزانیت كە ئەم شاعیرە خاوەن خەیاڵ و فەنتازیایەكی واڵایە.
ئا ئەمەیە بەهرەی شیعری كە دەبێتە داهێنان لە دەقێكی تردا {(خەمێكی ماندوو) كە هەر ناوونیشانی دەقەكە بۆ خۆی جێی سەرنجە
لە چاوانتا
عومرێكی تاڵ تاڵ
لە غوربەت
بۆ سۆزی عیشقت
دەبینمەوە

لە چاوانتا
بەدبەختی خۆم
بۆ عومری ئەو
لە ناڵەناڵی جودایی
نێوانمان
دەخوێنمەوە…}
لێرەدا (ناڵەی جودایی) هێمایە بۆ ناڵەی جودایی هێمن.
من بۆ خۆم بە ناوونیشانی شیعرەكەش سەرسامم ئەگەر ئەم (دیوانی كەسان)ـە بخوێنیتەوە دەبینیت (كەسان) خاوەنی خەمێكی گەورەیە و داخوازی و هەستی خەڵكی لە شیعرەكانیدایە و لە ڕوح و هەست و ناخی خۆیەوە خەمەكان دەلاوێنێتەوە.
لە دەقی (بارانی ڕوح)دا چاو هێمایەكی جوانە، چونكە لە ڕێی چاوەوە هەموو دنیا دەبینێت، ئەو زاراوانەی (كەسان) بەكاری هێناون هەم مۆدێرنە و هەم زمانی شیعری ڕەسەن و دیواری شەرمنی ئەدەب دەڕووخێنێت.
(گەر لە زمانی گوڵ نەگەم
دەبمە پەپوولەی عومری تۆ
نازنازەكەی باخچەی ژینم
ئەستێرەی ئاسمانم بۆ تۆ)…
لە شیعری (سەرگەردان) شاعیر دەیەوێت لە دیدی خۆیەوە كۆشك و تەلارێكی نوێ بۆ كۆمەڵگە دروست بكات.
سەرگەردان
خۆشی دڵم
خۆشی دڵم ئەوە لە كوێی
لە كام دنیا چاوەڕێت كەم
لە تینوێتی كێڵگەی عیشقم
فرمێسكم بووە باران
لە سەرابی چاوەڕوانیت
چاوەڕوانیم بۆتە هەسارەی كاكێشان…
پاش ئەوەی دەپرسێ لە كام دنیا چاوەڕێت كەم
تا لە كۆتاییدا دەڵێ:
(بەرد باشترە لە دڵی تۆ)
ئەوەی هەستی پێ دەكەم شاعیر لە زۆربەی دەرگاكانی ژیانی داوە، كە ڕاستییەکەی ئەمە ئەركێكی پیرۆزی شاعیرانەیە كە هەم خواست و حەزەكانی خۆی، هەم حەز و خواستی خەڵكی بەرجەستە كردووە، كە نابێ شاعیر هەر بە دوای خواست و ویستی خۆیدا بگەڕێت! كە ئەو كات خوێنەر خۆی لە شیعرەكاندا نابینێتەوە و دەبێ شیعرەكانی ئاوێتەیەك بێت بۆ خواستی ناخی خەڵكی.
هەست دەكەم شاعیر عیشقی لێ نابڕێ وەك ئەوەی مرۆڤ لە سەر سەردێك بڕوات، هەر وەک چۆن لە ژیانی هەرزەییدا جۆرە حەز و ئاوات و خواستێكی جیاوازی هەیە، ئیتر بەو ڕیتمەوە دەڕوات و ناگەڕێتەوە، ئەوەتا (كەسان) لە هەڵكشانی تەمەنیشیدا هەر تامەرۆزی عیشقە و عیشق لای (كەسان) ئەوینه، دایك، نیشتمان…تاد و لە عیشقی ئەویندا وەك تەمەنی لاوی دەیبزوێنێ. لە پارچە شیعرێكی تردا دەبینین بەردەوامی و زیندووبوونەوەی عیشق درێژەی هەیە، وەك لەم دەقەدا:
(تامەزرۆی عیشق)
كە دەبینم هێندە گەشی
ساڵم لێ دەبێتە ساتێ
كەو ناتبینم تەنیا ساتێ
ساتێك دەبێتە ساڵانێ…
لەم شیعرەدا شاعیر وەك عاشقێكی ڕەسەن تامەزرۆی عیشق، هەستی خۆشەویستی و ئەوین زیندوو بووەتەوە وەك عاشقێكی خۆڕسك هەر بۆ خۆشی ناوەرۆكی شیعرەكەیه.
لە دەقی (تەنیایی ڕوح)دا
(دڵەی شێتم لەنگەری عیشق
لە دوندی كۆساران دەگرێ
ئەو وەحشەتە بەهەشتە بۆم
لێرە ڕوحم هەڵدەوەرێ)…
لەم دەقەدا شاعیر بە جورئەتەوە دوور لە شەرم قسەی دڵی خۆی دەكات.
لە دەقی (خەم)دا
{ڕادەمێنم لە خەمی خەڵك
دەبینم خەمیان جەژنانە
گەر لە خەمی من دەڕوانی
هەر خەمەو بۆتە جەژنانە…}
یاخود لە دەقێكی تردا
(من)
هەركەس دەبینێ
حاڵی ڕوخسارم
ئاوات دەخوازێ
بە خەندەی زارم
منیش ئاواتمە
ساتێ ببینم
لە خەویشدا بێت
ئەو بێتە ژینم…
ڕاستییەکەی من ئەم شیعرە لە خۆمدا دەبینمەوە كە ڕاستگۆیانە و هێمنانە كێوێك خەمی ناخی خۆیمان لەم دەقەدا نیشان دەدات.
لە دەقێكی تردا كە بۆ پێشمەرگەی نووسیوە:
(پێشمەرگە)
هەڵۆیەكی بەرزەفڕم
هیوای كوردم لە چاودایە
من ئەو شێرە به ورەیەم
دوژمن لە چنگم هەڵنایە….
هەروەك پێشتر باسمان كرد شاعیر لە زۆربەی دەرگاكانی ژیان و خەبات و نەهامەتییەكانی گەلی كوردی داوە، وەك نائومێدی، ئومێدەواری، یان خەون و هیوا، ورە بەرزی شۆڕشگێڕی، خەم، ئازار، عیشق كە ئەمانە خەسڵەتی مرۆڤی بەسوودن بۆ كۆمەڵگا…
(كەسان) لە بوارەكانی دڵداری و وەفا و خۆشەویستی و نیشتمانپەروەری و خۆبەخت كردندا سەركەوتوو بووە، وێنە شیعرییە جوانەكانی وامان پێ دەڵێن، كە لە خۆیدا پەیامی شاعیرێكی بەهرەدار و داهێنەر و نوێخواز و بەتوانامان پێ دەناسێنێ كە لەگەڵ كاروانی نوێی شیعری كوردیدا بۆ پێشەوە هەنگاوی خۆی دەنێت تا ئەو ئاستەی گەلی كورد شانازی بكات بەوەی شاعیرێكی بەتوانای هەیە، هەمەچەشنەی داخوازییەكانی خەڵكی لە شیعرەكانیدا بەرجەستە كردووەتەوە و ئامادەشە پاكی ژیانیشی لەسەر دابنێ.