كتێبی “ژیانم یەكبینە دڵشكان بوو”
سەدیق سەعید ڕواندزی
زۆربەمان، ناوی (محەمەد شوكری) ڕۆماننووسی ناوداری مەغریبی و عەرەبیمان لە ڕێگەی ڕۆمانی (نانی ڕووت ) بیستووە. ئەو ڕۆمانە، كە تاكو ئێستا وەرگێڕدراوەتە سەر بیست زمانی گەورەی دونیا و بە هەزاران دانەی لێ چاپكراوە، سەرگوزشتەی ژیانی شوكری خۆیەتی، كە زۆر بوێرانە و بێ هیچ سڵەمینەوەیەكی كۆمەڵایەتی پەروەردەیی، باسی نەهامەتییەكانی ژیانی منداڵی خۆی دەكات.
ئەو ڕۆمانە، بووە ناسنامەیەك و بە هۆیەوە لە سەر ئاستی جیهاندا، وەك نووسەرێكی گەورەی جیهانی ناسرا. ئەمجارەیان، شوكری بە هەمان شێوە، لایەك لە ژیانە سەخت و تراژیدیایەكەی خۆی دەكاتەوە، بەڵام لە ڕێگەی ڕۆمانەوە نا، بەڵكو لە ڕێگەی دیدارێكی كورتی ڕۆژنامەوانییەوە، كە زۆر نهێنی شاراوە و گەورەی تایبەت بە ژیانی خۆی دەخاتە ڕوو. كتێبی ( ژیانم یەكبینە دڵشكان بوو) كە یەكێكی دیكەیە، لە چاپكراوە جوانەكانی نێوەندی ڕەهەند، ناوەڕۆكەكەی دەقی دیمانەیەكە لە بارەی ژیان و سەرگوزشتەی منداڵی و چیڕۆكی چۆنیەتی نووسینی نانی ڕووت و ڕۆمانەكانی دیكەشی. شوكری لەو دیمانەیەدا، دەگەڕێتەوە سەردەمی ژیانی منداڵی و لانەوازەیی خۆی و هەموو ئەو یادەوەرییە تاێ‌نە دەگێڕێتەوە، كە لە سەروبەندی قۆناغەكانی ئەو كاتی ژیانی بینیویەتی. شوكری لەو دیمانەیەدا، باس لەوە دەكات كە لە ئامێزی خێزانێكی هەژار و نەدار، لە ژێر سایەی باوكێكی توندوتیژ و دڵڕەق چاوی كردۆتەوە، كە ئێستاش تارماییەكانی ئەو باوكەی بە سەر ژیانیەوەیەتی و بە جۆرێك فۆبیایەكی لە ناخدا دروستكردووە، كە ئێستاش بە ترسێكی گەورەوە، باسی باوكی بكات و لە باوكایەتی بڕوانێت و باوك وەك چەتر نەبینێت، بەڵكو وەك سیمبولی توندو تیژی و ڕق و تووڕەیی بناسێنێت. شوكری سەرگوزشتەی برایەكی بچووكی خۆی دەگێڕێتەوە، كە چۆن شەوێك، باوكی بە مەستی لە مەیخانەیەك گەڕاوەتەوە و برا بچووكەكەشی لە ماڵەوە نەخۆش كەوتووە و بەو هۆیەوە بەردەوام گریاوە، ئیدی باوكی لە پڕ دەیگرێت و توند فڕێی دەدات و ملی دەشكێنێت و دەیكوژێت. ئەم ڕووداوە، لە سەردەمی منداڵییەوە بۆ شوكری، شۆكێكی گەورەی دەروونی و ڕوحی بووە. شوكری لە بەشێكی دیكەی وەڵامەكانیدا، باس لەوە دەكات كە ئەو هەتا تەمەنی بیست ساڵیش نەخوێندەواربووەو شتێكی لە بارەی خوێنەوە و نووسینەوە نەزانیوە. ئەو تەنها خەمی ئەوەی بووە، چۆن گەدەی لە سەر شەقام و پاشماوەی خۆراكی نێو زبڵدانی ماڵان ( كە خۆی دەڵێت هی مەسیحییەكان پڕ خۆراك بووەوە هەی مەغریبییەكان نا) تێر بكات. چۆن لە نێو گۆڕستان و كوچە و كۆڵانێكی لاچەپ ، شوێنێكی خەوتن بدۆزێتەوە. بۆیە فریای ئەوە نەكەوتووە لە تەمەنێكی بچووكدا بخوێنێت. ئەم نەخوێندەوارییە، بۆتە گرێیەكی دەروونی گەورە لای ئەو، بە تایبەتیش كە بەردەوام هاوڕێ و كەسە نزیك و تەنانەت خەڵكانی تریش، لە شوێنی كار و گشتییەكاندا، بە نەخوێندەوار و جاهیل و نەزان دەیناسێنن. ئیدی دواجار بڕیار دەدات خۆی فێری نووسین و خوێنەوە بكات و لە بیست ساڵیدا، دەچێتە قۆناغی سەرەتایی و پاشان قۆناغەكانی تر دەبڕێت و سەرەنجام دەبێتە مامۆستای قوتابخانەیەك پاشانیش دەست بە نووسین دەكات، بەڵام بە پاساوی ئەوەی كە نووسینەكانی لەگەڵ ئادابی گشتی كۆمەڵگە یەكناگرنەوە و شوكری زۆر بە بێ ڕتووشی باسی ژیاننامەی خۆی دەكات، ئیدی هیچ دەزگایەكی چاپ و بڵاوكردنەوە ئامادە نین نووسینەكانی بۆ چاپ بكەن، بەمەش جارێكی دیكە دەكەوێتە دۆخێكی دەروونی دژوارەوە و بەو هۆیەوە نائومێد دەبێت و بیست ساڵ لە نووسین دا ئەبڕێت. تا سەرەنجام ڕۆمانی نانی ڕووت بە زمانی ئینگلییزی و لە دەرەوە وڵات بڵاو دەكاتەوە. ڕۆمانێك كە وەك ناسنامەی ئەو ڕۆماننووسە دەبینرێت و هەر ئەویش بووە پاسپۆرتی پەڕینەوەی ناو و دەنگی ئەو، لە مەغریبێكی دواكەوتووی عەرەبییەوە، بۆ زمانێكی زیندووی جیهانی وەك زمانی ئینگلیزی. لە دوای بڵاو بوونەوەی ڕۆمانەكەوە و ئەو دەنگدانەوەی لێ كەوتەوە، ئیدی شوكری زۆرتر دەناسرێت و ئەمجارەیان لە نێوەندە ئەدەبی و ڕۆژنامەوانییەكانی عەرەب و لەسەر ئاستی دنیاشدا، وەك ڕۆماننووسێك دەناسرێت. بە تایبەتیش كە ڕۆمانەكە بە زمانی فەرەنسیش چاپ و بڵاو دەبێتەوە. لە بەشێكی دیكەی دیمانەكەدا، شوكری، باس لە ژیانی هاوڵاتییانی وڵاتەكەی و ئەو بارو دۆخە دژوارە و دواكەوتووە دەكات، كە دوای ساڵانێكی زۆریش هەست دەكات وەك سێبەری خەمێكی گەورە بە سەر ژیانیەوەیەتی. شوكری نموونەی ئەو نووسەرانەیە، كە بەرهەمی ژیانێكی سەخت و دژوارو پەرتەوازەن، كە نە ماڵ، نە كۆمەڵگە لە خۆیان ناگرێت، بەڵام نائومێد نابێت و بە هیواوە دەژیت، تا سەرەنجام دەبێتە نووسەرێك كە لە سەر ئاستی دنیادا دەناسرێت. شوكری لەو گوتوێژەیدا، گەلێك سەختی و نەهامەتی ژیانی خۆی بۆ خوێنەران دەگێڕێتەوە و باس دەكات. بە جۆرێك كە خۆی و تەنەی ژیانی هەمووی دڵشكان بووە، بەڵام هەموو ئەو دڵشكان و سەختییانە، نایڕوخێنن و نووسین بۆ ئەو دەبێتە ئەو دنیا جوانەی كە قەرەبووی ئەو هەموو شكست و دۆڕانانەی بۆ دەكاتەوە. گەلێك جار دەگوترێت مرۆڤە مەزن و داهێنەرەكان، بەرهەمی هەژاریی و بێ لانەیی و شكست و دۆڕانەكانن، بەڵام كاتێ ژیانی مەحمەد شوكری لەو كتێبە دەخوێنیینەوە، زۆر باشتر ڕاستی ئەو دەربڕینەمان بۆ دەردەكەوێت.