ڕۆڵی ئافرەت لە هەڵبژاردنەکاندا

ئاشنا بابان
ڕۆڵی ئافرەت لە هەڵبژاردنەکاندا ڕۆڵێکی سەرەکییە لە بەرزکردنەوەی بەشداری سیاسی و قووڵکردنەوەی دیموکراسی لە هەر کۆمەڵگایەکدا. ئافرەتان ڕۆڵێکی گرنگیان لە پرۆسەی هەڵبژاردنەکاندا هەبووە، جا چ وەک دەنگدەر یان کاندید. نیوزلەندا یەکەم وڵات بوو کە مافی دەنگدانی بە ئافرەتان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا هەرچەندە لە هەڵبژاردنی گشتی ساڵی ١٨٩٣دا ئافرەتان لە نیوزلەندا مافی دەنگدانی تەواویان بەدەستهێنا، بەڵام تا ساڵی ١٩١٩ ڕێگەیان پێنەدرا خۆیان بۆ پۆستی سیاسی کاندید بکەن، لە دوای نیوزلەندا ئوسترالیا بووە یەکێک لە یەکەم وڵاتەکان کە ژنان ڕێگەیان پێدرا دەنگ بدەن لە هەڵبژاردنە نیشتمانییەکان لە ساڵی ١٩٠٢. هەموارکردنی نۆزدەهەمی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (١٩٢٠): هەموارکردنی نۆزدەهەمی دەستووری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کە مافی دەنگدان بە ژنان لە هەڵبژاردنە نیشتمانییەکاندا دەبەخشێت، لە ١٨ی ئابی ١٩٢٠ دوای دەیان ساڵ لە خەباتی فێمینیست پەسەندکرا، کە دیارترین سەرکردەکانی کەسایەتییەکانی وەک ئەلیزابێس کادی ستانتۆن و سوزان بی. ئەنتۆنی. مێژووی بەشداری ئافرەتان لە هەڵبژاردنەکاندا خەباتێکی دوورودرێژ و بەردەوامە، هەروەها ڕەنگدانەوەی ئەو گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتی و سیاسیانەیە کە لە ناوچە جیاجیاکانی جیهاندا ڕوویانداوە.
بەشداری ئافرەتان لە هەڵبژاردنەکاندا بە درێژایی مێژوو لە ناوچە جیاجیاکانی جیهاندا پێشهاتە بەرچاوەکانی بەخۆیەوە بینیوە ئەم بەشدارییە لە زۆربەی وڵاتان بە هێواشی دەستی پێکردووە، بەڵام لەگەڵ تێپەڕبوونی کاتدا ڕۆڵی ئافرەتان لە هەڵبژاردنەکاندا بە شێوەیەکی بەرچاو لە چەند بوارێکی سەرەکیدا زیادبوون، کورتی بکەینەوە.
١- مافی دەنگدان:
پێدانی مافی دەنگدان بە ئافرەتان بە دەستکەوتێکی گەورە دادەنرێت لە خەباتیان بۆ مافە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان. ئەم مافە بەشداریی ئەو لە بڕیاردانی سیاسیدا بەرز دەکاتەوە کە کاریگەری لەسەر ژیانی خۆی و ژیانی کۆمەڵگا بە گشتی هەیە.
٢- کاندیدکردنی سیاسی و نوێنەرایەتی:
* هەرچەندە لە سەرەتادا ڕێژەی کاندیدکردنی ئافرەتان بۆ خۆکاندیدکردن لە هەڵبژاردنەکان بە بەراورد بە پیاوان کەمتر بوو، بەڵام زۆرێک لە وڵاتان دەستیان کرد بە بینینی زیادبوونی ژمارەی ئافرەتان کە خۆیان بۆ پۆستی سیاسی کاندید دەکەن.
* نوێنەرایەتیکردنی ئافرەتان لە پەرلەمان یان دەسەڵاتی یاسادانان زۆر گرنگە بۆ دڵنیابوون لەوەی کە یاسا و سیاسەتەکانی گرتنەبەری گشتگیرن و ڕەنگدانەوەی نیگەرانی و تەحەددیاتی هەموو ئەندامانی کۆمەڵگان.
* هەندێک وڵات سیستەمیان بۆ کەمترین نوێنەرایەتی ئافرەتان داناوە، وەکو پشکی ئافرەتان، بۆ دڵنیابوون لە نوێنەرایەتی دادپەروەرانەی ئافرەتان لە ئۆرگانە یاسادانانەکاندا.
٣- کاریگەری لەسەر کێشەکانی کۆمەڵگا:
* زۆرجار ئافرەتان زیاتر بەشداری لە پرسە کۆمەڵایەتییەکان دەکەن وەک پەروەردە، تەندروستی، مافی منداڵان، خێزان. بۆیە نوێنەرایەتی ئافرەتان لە هەڵبژاردنەکاندا کاریگەرییان لەسەر ئەم پرسانە بەرز دەکاتەوە.
* هەروەها ئافرەتان دەتوانن دیدگای جیاوازیان هەبێت لە چارەسەرکردنی پرسەکانی وەک توندوتیژی دژی ئافرەتان، یەکسانی جێندەری و پاراستنی کۆمەڵایەتی.
٤- تەحەددیاتی بەردەم ئافرەتان لە هەڵبژاردن:
* ئافرەتان هێشتا لە هەڵبژاردنەکاندا ڕووبەڕووی ئاستەنگ دەبنەوە، وەک سنووردارکردنی کۆمەڵایەتی و کولتووری، جیاکاری سێکسی و توندوتیژی سیاسی.
* هەروەها ئاستەنگی ئابووری هەیە کە ڕەنگە توانای ئافرەتان بۆ بەشداریکردنی کاریگەر لە هەڵبژاردنەکاندا سنووردار بکات، جا چ وەک دەنگدەر بێت یان کاندید، چونکە ڕەنگە زۆرێک لە ئافرەتان سەرچاوەی پێویستیان نەبێت.
٥- بەشداری و هۆشیاری کۆمەڵگا:
* زۆرجار ئافرەتان گرنگی بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکاندا. ئەمەش ڕۆڵی ئەوان لە پێشخستنی هۆشیاری لە کۆمەڵگە گوندنشینەکان یان هەژارەکاندا دەگرێتەوە کە ڕەنگە بەشداریکردن کەمتر بێت.
* بەشداریکردن لە چالاکییە خۆبەخشییەکان و لیژنەکانی ڕێکخستنی هەڵبژاردنەکان ڕۆڵێکی گرنگە کە ئافرەتان دەیگێڕن.
٦- بەهێزکردنی ئافرەتان لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە:
* هەڵبژاردن دەرفەت دەدات بە ئافرەتان نوێنەرایەتی خۆیان بکەن و ئایندەی سیاسی و ئابووری لە قاڵب بدەن. بە دەنگدان ڕای خۆیان لەسەر سیاسەتە گشتیەکان دەردەبڕن و ئەگەر ئافرەتان کاندید بن، ڕێگا بۆ بەهێزکردن و گۆڕانکاری دەکەنەوە.
هەروەها هەڵبژاردن دەرفەتێکە بۆ بەشداریکردن لە شکاندنی بەربەستە نەریتییەکان و ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو چەشنە چەشنە کۆنەپەرستانە کە ڕەنگە دەستڕاگەیشتن بە پۆستە باڵاکانی حکومەت لە حکومەتدا سنووردار بکەن.
٧- کاریگەری نێودەوڵەتی:
* لەسەر ئاستی جیهانی بەشداری ئافرەتان لە هەڵبژاردنەکاندا دیموکراسی جیهانی بەهێز دەکات و پابەندبوونی وڵاتان بە مافەکانی مرۆڤ و یەکسانی جێندەری نیشان دەدات. هەروەها هانی وڵاتانی دیکە دەدات کە نوێنەرایەتی ئافرەتان لە ژیانی سیاسیدا زیاد بکەن.
ڕۆڵی ئافرەتان لە هەڵبژاردنەکاندا تەنیا لە دەنگدان یان خۆکاندیدکردندا سنووردار نییە، بەڵکو هۆشیارکردنەوەی خەڵک لە بەشداری سیاسی و کاریگەریکردن لەسەر پرسە نیشتمانییەکان و پێشخستنی گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی و سیاسیش دەگرێتەوە. لەگەڵ بەردەوامی پەرەسەندنی مافە سیاسییەکانی ئافرەتان، بەشداریکردنیان وەک فاکتەری جەوهەری دەمێنێتەوە بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگای دادپەروەرتر و دیموکراسیتر جگە لەوەیش ڕۆڵی ئافرەتان لە ئاستی نێودەوڵەتتیەوە گرنگی زۆری هەیە بەتایبەتی لە ناو کۆمەلگەی نێودەوڵەتیەوە ریژەی بەشداری ئافرەتان ئاستی پێشکەوتنی کۆمەڵگانیشان دەدات .