مەشخەڵ كەوڵۆسی
هیچ گومانی تێدانیە، تاكو ئەم چركەیەی ئەم چەند دێڕە دەنوسم، جگەلە چەند نوسراو، یان چەند كتێبێك كەلە پەنجەكانی دەست تێناپەڕن، هیچ دانراوێكی ڕەسینمان نیە كە كورد خۆی لەبارەی كێشەكەی خۆیەوە نوسیبێتی.
هەر گەلێك لە ئاڵوگۆڕێكی جوگرافیای سیاسیدا وەك كورد ببێتە ژێردەستە، تەنها لەشێوەی فیزیكی مەترسی لەسەری دروستنابێت. بەڵكو تەواوی هەبوون و قەوارەی دەخرێتە ژێر فشاری ڕاستەقینە و، بە تێپەڕینی كات پلانەكانی لەناوبردنی هەم لەڕووی فیزیكی و هەم لەڕووی بەها و كەلتور و هۆش و خودناسییەوە، دەخرێنە بواری جێبەجێكردنەوە.
داگیركەر تەنها بەداگیركردنی خاك و ئاوی نەتەوەی ژێردەستە، دەستهەڵناگرێت، بەڵكو تواندنەوەی كەلتور و بەها، شوناس و ئەقڵی نەتەوەكەش دەكاتە ئامانجی باڵا. بەجۆرێك دەیەوێت گەلی ژێردەستەی لەناو كەلتور و بەهاكانی خۆیدا بتوێنێتەوە، ئەوەش كاتێ دەگاتە ئەنجام كە گەلی ژێردەستە، وا هەست بكات ئەویش سەربەو كەلتور و شوناس و نیشتمانەیە كە داگیركەر بۆی دیاریكردووە. واتە ئەو كاتەی كە خەیاڵی جەماعی گەلی ژێردەستە، تەنها لەو سنورەدا كار دەكات كە داگیركەر بۆی كێشاوەو پێی ڕازییە.
لەم سۆنگەیەوە سەرجەم گەلانی ژێردەستە هاودەردن و، هەریەكەیان بەجۆرێك، بەگوێرەی هێز و قەبارەی گەلی سەردەستە، فشاریان لەسەر دروستكراوە. پلانەكانی تواندنەوەی گەلی ژێردەستە، بەگوێرەی زیرەكی و ئاستی شارستانی وتوانای ئابووری و فەرهەنگی گەلی سەردەستە دەگۆڕێن. بەو مانایەی كە تاكو گەلی سەدەدەست، زیرەكتر و بەئەزمونتر و شارستانی تربێت، بەو ڕادەیەش پلانی تواندنەوەو لەناوبردنی گەلی ژێردەستە، زیرەكانە تر و فێڵبازانە تر دەبێت. بەپێچەوانەیشەوە ڕاستە.
بۆنمونە: ئەو سیاسەتەی فەرەنسا لە جەزائیر و موستەعمەراتەكانی خۆی پێڕەوی كردووە، زۆر جیاوازە لەوەی عێراق لەكوردستان پێڕەوی كردووە. یاخود زۆر جیاوازە لەو سیاسەتەی هیندستان لە كشمیر پێڕەوی دەكات.
بەهەرحاڵ، ئەوە هەقیقەتێكی تاڵی پەیوەندی نێوان سەردەست و ژێردەستە و، هیچ داگیركەرێك نابینیت بەبێ پرۆژەیەكی فەرهەنگی و پەروەردەیی بۆ تواندنەوەی گەلی ژێردەست. لەوەدا كورد زۆرترین پریشكی بەركەوتووە، بەحوكمی ئەوەی كورد لەلایەكەوە نەخوێندەوار بووەو، لەئاستی سیراعەكە نەبووە، لەلایەكی تریشەوە ماوەی داگیركاری و ژێردەستەییەكەی زۆر درێژە و هیچ گەلێكی دنیا نابینیت بەقەدەر كورد لەژێڕدەستی داگیركەردا مابێتەوەو، پێیشی ڕازی بووبێت.
ڕاستە كورد بەڕەهایی بەو ژێردەستەیی قایل نەبووە، بەڵكو دەیان شۆڕشی كردووەو، هەزاران كەسیشی بوونەتە پێشمەرگە و گیانی پاكی خۆیان بەخشیوە بەكێشەی نەتەوەكەیان، بەڵام لەڕاستیدا زۆرینەی كورد بەژێردەستەیی قایل بوون و، بەتایبەتی خەڵكە ڕۆشنبیر و مونەوەرەكەی كورد، بەشدارنەبوون لە دروستكردنی وشیاری نەتەوەیی.
ڕۆشنبییران و نووسەرا و بیرمەندان، ئەگەر هەبووبن، بەشدارییان لەڕوونكردنەوەی كێشەكە و، دیاریكردنی نەخشەڕێگەی ڕزگاری و چارەسەری یەكجارەكی كێشەی نەتەوەكەیان نەبوون. ئەمە لەنێو نەتەوەكانی دیكە پێچەوانەیەو، نوسەران و ڕۆشنبیران و خەڵكانی خاوەن هزر و قەڵەم، نەخشە ڕێگای ڕزگای بۆ نەتەوەكەیان دیاری دەكەن.
ئێمە تاكە كتێبێكمان نیە لەڕووی فیكر و ستراتیژەوە، پێناسەی كێشەی كوردمان بۆ بكات، ڕێگا و كۆدەكانی گەیشتنی ئەم نەتەوەیە بە ئازادی و سەربەخۆیی ڕوون بكاتەوە. ئەوەش خەلەلێكی گەورەیە و، وایكردووە ئێمە بەردەوام لە حاڵەتی عاتیفیدابین بەرانبەر كێشەی كورد و، دەقیقەن نەزانین چی بكەین بۆ ئەوەی بگەینە سەربەخۆیی.
شاعیرانی كورد هەرچییەكیان پێكرابێت، لەموغازەلەی كێشەی كورد و، شیوەنكردن بۆ ژێردەستەیی كردوویانە. بەڵام هەمووان دەزانین شیعر عاتیفەیە و، مانای وایە هەموومان لەحاڵەتی دڵداریدابووین لەگەڵ كێشەی كورد. دڵداریش لێوان لێوە لەعاتیفە و سۆز، بۆیە زۆریش ناسكە و ئەگەری دڵیەشان و بێزاربوونی تێدایە. وەك چۆن دڵدارێك بەبچوكترین ئاماژەی دڵدارەكەی دڵی دەشكێت و سارد دەبێتەوەو، ڕوو دەكاتە دڵدارێكی تر. بەهەمان شێوە گەلی كوردیش مادەم لەحاڵەتی دڵداریدابووە، بە شیعر كوردایەتی وەرگرتووە نەك بەفیكر و ستراتیژ، دەبینین، هەم جاشی زۆرە، زۆرجار لەبەر ڕەفتاری كەسێك یان حیزبێك، كەسێك بووەتە جاش. هەمیش ڕزگاری نەتەوەكە دوور كەوتۆتەوەو، پێكهاتەی ئەقڵیشی زیاتر داگیركراوە.