دیپلۆماسیی کوردی لە هەرێمی کوردستان: هەوڵێکی سەرکەوتوو

د. سامان شاڵی

سەرۆکایەتیی هەرێم و حکوومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق، نوێنەرایەتیی قەوارەیەکی ناوازە دەکەن لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، کە دیپلۆماسی کوردی تێیدا سەرکەوتنی بەرچاوی بەدەستهێناوە. سەرەڕای دیمەنە جیۆپۆلەتیکییە ئاڵۆزەکان و چەندین تەحەددا، حکوومەتی هەرێم بە لێهاتووییەوە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی بەڕێوەبردووە و دەستکەوتی ئابووری و سیاسی و کولتووری مسۆگەر کردووە. ئەم نووسینە بەدواداچوون بۆ لایەنە گرینگەکانی دیپلۆماسی کوردی و ئەو ستراتیژانەی کە حکوومەتی هەرێم بەکاری دەهێنێت و سەرکەوتنەکانی دەرئەنجامی ئەم بابەتە دەکۆڵێتەوە.
زەمینەی مێژوویی و بنەما دیپلۆماسییەکان
ڕەگ و ڕیشەی دیپلۆماسی کوردی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی بیستەم. بەڵام لە دوای 2003 و دوای ڕووخانی سەدام حوسێن، حکوومەتی هەرێم وەک قەوارەیەکی سیاسی بەرچاو دەستی بە جێگیرکردنی کرد. کوردە پەراوێزخراوە دێرینەکان ئەو ئۆتۆنۆمییە تازە دۆزراوەی بەکارهێنا بۆ بنیاتنانی هەرێمێکی نیمچە سەربەخۆ لە چوارچێوەی عێراق کە لەلایەن هەولێرەوە بەڕێوەدەبرێت. هەوڵە دیپلۆماسییەکانی حکوومەتی هەرێم ئامانجی دەستەبەرکردنی دانپێدانان و پەرەپێدانی هاوبەشی ئابووری و دەستەبەرکردنی ئاسایش و سەقامگیری لە ناوچەیەکی ناجێگیردا بووە.
هاوپەیمانییە ستراتیژییەکان و دانپێدانانی نێودەوڵەتی
یەکێک لە سەرکەوتنە بەرچاوەکانی دیپلۆماسی کوردی دامەزراندنی هاوپەیمانی ستراتیژی بووە. حکوومەتی هەرێم پەیوەندییەکی پتەوی لەگەڵ ئەمریکا و وڵاتانی ئەورووپای پاراستووە و سوودی لەم پەیوەندیانە وەرگرتووە بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانی سیاسی و سەربازی. بۆ نموونە لە کاتی شەڕی داعشدا، هێزی پێشمەرگەی کوردستان هاوکارییەکی بەرچاوی نێودەوڵەتی وەرگرت، کە نەک هەر توانا سەربازییەکانی بەهێزتر کرد بەڵکو پێگەی حکوومەتی هەرێمی وەک یاریزانێکی گرینگ لە ئاسایشی ناوچەکەدا بەرزکردەوە.
سەرەڕای ئەوەش، حکوومەتی هەرێم بە پەرۆشەوە کاری کردووە بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەکان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ، هەرچەندە ئەنجامەکانی تێکەڵاو بوون. پەیوەندییەکان لەگەڵ تورکیا بە تایبەتی ئاڵۆز بووە، بەڵام قۆناغەکانی هاوکاری بینراون، بەتایبەتی سەبارەت بە هەناردەکردنی نەوت و بازرگانی. توانای حکوومەتی هەرێم بۆ بەڕێوەبردنی ئەم پەیوەندییە ئاڵۆزانە، تێگەیشتنێکی نواند لە داینامیکی ناوچەیی و دیپلۆماسی پراگماتیک نیشان دەدات.
دیپلۆماسی ئابووری و بەڕێوەبردنی سەرچاوەکان
دیپلۆماسی ئابووری بەردێکی بناغەی ستراتیژی حکوومەتی هەرێم بووە. هەرێم دەوڵەمەندە بە سامانی سروشتی بەتایبەت نەوت، کە حکوومەتی هەرێم بۆ ڕاکێشانی وەبەرهێنانی بیانی و بنیاتنانی پەیوەندی ئابووری سوودی لێ وەرگرتووە. حکوومەتی هەرێم بە واژۆکردنی گرێبەست لەگەڵ کۆمپانیا گەورەکانی نەوت و دامەزراندنی هێڵی بۆری بۆ تورکیا، بنکەیەکی ئابووری نیمچە سەربەخۆی دروستکردووە کە گرنگە بۆ ئۆتۆنۆمی سیاسی خۆی.
دیپلۆماسی ئابووری حکوومەتی هەرێم لە نەوت زیاتریش درێژدەبێتەوە. هەوڵەکان بۆ هەمەچەشنکردنی ئابووری و ڕاکێشانی وەبەرهێنانی ڕاستەوخۆی بیانی و پێشخستنی گەشتیاری بەشێک بووە لە ستراتیژییەکی فراوانتر بۆ دروستکردنی پێکهاتەیەکی ئابووری بەردەوام و خۆڕاگر. ئەم دەستپێشخەرییانە سوودی ئابوورییان بەدەستهێناوە و هێزی حکوومەتی هەرێمیان لە دانوستانەکانی لەگەڵ بەغدا و ئەکتەرە نێودەوڵەتییەکانی دیکەدا زیادکردووە.
دیپلۆماسی کولتووری و هێزی نەرم
هەروەها دیپلۆماسی کولتووری ڕۆڵێکی گرنگی لە سەرکەوتنەکانی حکوومەتی هەرێمدا هەبووە. حکومەتی هەرێم بە پێشخستنی کولتوور و زمان و ناسنامەی کوردی، هەستی شانازی و یەکڕیزیی نەتەوەیی پەروەردە کردووە. ئاڵوگۆڕی ڕۆشنبیری و فێستیڤاڵ و دامەزراندنی ناوەندی ڕۆشنبیری کوردی لە دەرەوەی وڵات یارمەتیدەر بووە لە بنیاتنانی وێنەیەکی ئەرێنی حکومەتی هەرێم لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی. ئەم دەسەڵاتە نەرم و نەرمە ڕۆڵی سەرەکی هەبووە بۆ بەدەستهێنانی هاوسۆزی و پشتیوانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، کە زۆرجار وەک کەمینەیەکی جیاواز و چەوساوە و شایستەی پشتیوانی لە کورد دەڕوانێت.
تەحەددیات و ئاسۆی داهاتوو
سەرەڕای سەرکەوتنەکانی، دیپلۆماسی کوردی بێ تەحەددا نییە. پەیوەندییەکان لەگەڵ حکومەتی ناوەندی عێراق تا ئێستاش مشتومڕیان لەسەرە، بەتایبەتی لەسەر پرسەکانی دابەشکردنی داهاتی خاک و سەرچاوەکان. سەرەڕای ئەوەش، دیمەنی جیۆپۆلەتیکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە بە گۆڕانی هاوپەیمانی و ململانێکان دیاری کراوە، مەترسی بەردەوام لەسەر سەقامگیری و هەوڵە دیپلۆماسییەکانی حکومەتی هەرێم دروست دەکات.
بە تێڕوانین بۆ پێشەوە، حکوومەتی هەرێم دەبێت بەردەوام بێت لە گونجاندنی ستراتیژییەکانی بۆ پاراستن و بنیاتنانی سەرکەوتنەکانی. بەهێزکردنی حوکمڕانی ناوخۆ، دەستەبەرکردنی هەمەچەشنی ئابووری، بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی، پاراستنی میدیای ئازاد، ڕێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ، و پاراستنی ڕوانگەیەکی هاوسەنگ لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا زۆر گرنگ دەبێت. توانای گەشتکردن بە هاوسەنگی ناسکی نێوان ئۆتۆنۆمی و یەکگرتن لە ناو عێراقدا لە هەمان کاتدا پەیوەندی لەگەڵ زلهێزە ناوچەیی و جیهانییەکان، ڕێڕەوی داهاتووی دیپلۆماسی کوردی دیاری دەکات.
ئەنجام
وەک حکوومەتی هەرێمی کوردستان پەیڕەوی دەکات، دیپلۆماسی کوردی لە ناوچەیەکدا کە زۆرجار بە ململانێ و ناسەقامگیری پێناسە دەکرێت، چیرۆکێکی سەرکەوتنی بەرچاو بووە. حکوومەتی هەرێم لە ڕێگەی هاوپەیمانی ستراتیژی و داهێنەری ئابووری و بەرەوپێشبردنی کولتوورییەوە ڕۆڵێکی گرنگی لەسەر سەکۆی نێودەوڵەتی گێڕاوە. بەڵام خۆڕاگری و خۆگونجاندن لەلایەن دیپلۆماتکارانی کوردەوە ئاماژەیە بۆ داهاتوویەکی گەشبین بۆ هەوڵە دیپلۆماسییەکانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان.