د.سامان شاڵی
سەرکەوتنی دیپلۆماسییەتی کوردی دەتوانێت بەپێی ئەو چوارچێوە و ئامانجە دیاریکراوانەی تێیدایە، بگۆڕێت. لە ڕووی مێژووییەوە دیپلۆماسی کوردی ڕووبەڕووی چەندین تەحەددا بووەتەوە، بە پلەی یەکەم بەهۆی نەبوونی دەوڵەتێکی سەربەخۆی کوردی دانپێدانراو و دینامیکی جیۆپۆلەتیکی ئاڵۆزی ناوچەکە.
بەڵام کورد لەم چەند ساڵەی دواییدا هەنگاوی دیپلۆماسی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە، بەتایبەتی لەو ناوچانەی کە دانیشتوانی کورد ئۆتۆنۆمییان هەیە، وەک کوردستانی عێراق. حکوومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق سەرقاڵی هەوڵی دیپلۆماسی بووە بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و ئەکتەرە نێودەوڵەتییەکان.
جگە لەوەش هێزە کوردییەکان (پێشمەرگە) ڕۆڵی بەرچاویان لە ململانێکانی ناوچەکەدا هەبووە، وەک شەڕی داعش لە عێراق و سووریا. ئەم خەریکبوونانە کوردیان هێناوەتە سەر شانۆی نێودەوڵەتی و هەلی بەشداری دیپلۆماسی و ناساندنیان ڕەخساندووە.
دیپلۆماسی کوردی دەتوانێت لە ئاستی نیشتمانی و نێودەوڵەتیدا لە ڕێگەی ڕێبازی ستراتیژییەوە کە بەپێی بارودۆخی ناوازەی خۆیان بگونجێت، سەرکەوتوو بێت. لێرەدا چەند ستراتیژییەکی سەرەکی دەخەینەڕوو کە پێویستە جێبەجێ بکرێن:
١- بنیاتنانی یەکێتییەکی بەهێزی ناوخۆ: دیپلۆماسی کوردی لە ناوخۆوە دەست پێدەکات. دەستەبەرکردنی یەکڕیزی نێوان کوتلە و لایەنە سیاسییە جۆراوجۆرەکانی کوردستان، بۆ پێشکەشکردنی بەرەیەکی یەکگرتوو لە دانوستان لەگەڵ حکوومەتە نیشتمانییەکان و ئۆرگانە نێودەوڵەتییەکان زۆر گرنگە. ئەم یەکگرتووییە بناغەیەکی بەهێزتر بۆ دیپلۆماتکارانی کورد دەڕەخسێنێت کە بە شێوەیەکی کاریگەر نوێنەرایەتی بەرژەوەندییەکانی کورد بکەن. بۆ نموونە لە کوردستانی عێراق، حکوومەتی هەرێمی کوردستان توانیویەتی سەقامگیری و فیدراڵی لە چوارچێوەی عێراقدا بپارێزێت. حکوومەتی هەرێم لە ڕێگەی هەوڵە دیپلۆماسییەکانەوە گفتوگۆی لەگەڵ حکوومەتی فیدراڵی لە بەغدا کردوە لەسەر پرسەکانی وەک دابەشکردنی داهاتی نەوت، هاوکاری ئەمنی و نوێنەرایەتی سیاسی و ناوچە ناکۆکەکان.
٢- پەیوەندی لەگەڵ ئەو وڵاتانەی کە تێیدا دەژین: ئەو کوردانەی لە چوارچێوەی وڵاتانی جۆراوجۆردا دەژین، وەک تورکیا، عێراق، ئێران، سوریا، پێویستە بە شێوەیەکی بنیاتنەر لەگەڵ حکوومەتە ناوەندییەکانیاندا پەیوەندی بکەن و لە هەمان کاتدا بانگەشە بۆ مافەکانیان بکەن. دیالۆگی بنیاتنەر، ناڕەزایەتی ئاشتیانە و بەشداریکردن لە پرۆسە سیاسییەکان دەتوانن یارمەتیدەر بن لە پێشخستنی بەرژەوەندییەکانی کورد لە ناوخۆدا.
٣- داکۆکی و لۆبیکردنی نێودەوڵەتی: دیپلۆماتکارانی کورد پێویستە چالاکانە لەگەڵ ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، وەک نەتەوە یەکگرتووەکان و یەکێتی ئەوروپا، بۆ داکۆکیکردن لە ماف و بەرژەوەندییەکانی کورد، پەیوەست بن. دروستکردنی هاوپەیمانی لەگەڵ گەلانی هاوسۆز و لۆبیکردن بۆ بەشداریکردنی کورد لە گفتوگۆ نێودەوڵەتییەکان دەتوانێت بینین و پشتیوانی بۆ دۆزی کورد زیاد بکات.
بەداخەوە دیپلۆماسی کوردی بە تەواوی سوودی لە کوردانی ڕەوەند نەگرت و نەیتوانی یەکڕیزیان بکات. لەبەرئەوەی ئەوان خاوەنی لۆبیکردنی دینامیکی لەو وڵاتانەی کە لەگەڵ سیستەمەکەدا گەورەبوون، دەزانن چۆن گۆڕەپانی سیاسی وڵاتەکانیان بەڕێبکەن بۆ پێشخستنی دۆزی کورد و بەدەستهێنانی پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ هەوڵەکانیان بۆ سەربەخۆیی؛ ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ دەستوەردانی لایەنە سیاسییەکانی کوردستان لە کاروبارەکانیاندا.
٤- دیپلۆماسی کولتووری: پێشخستنی کەلتوور و زمان و کەلەپووری کوردی دەتوانێت تێگەیشتن و پشتیوانی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی بەهێز بکات. دەستپێشخەرییەکانی دیپلۆماسی کولتووری، وەک پێشانگای هونەری، فێستیڤاڵی فیلم و ئاڵوگۆڕی ئەکادیمی، دەتوانن دەوڵەمەندی کولتووری کوردی پیشان بدەن و بەشداری بکەن لە دروستکردنی پرد لەگەڵ نەتەوە و پێکهاتەکانی دیکە.
٥- دیپلۆماسی ئابووری: گەشەپێدانی ئابووری و هاوبەشی بازرگانی دەتوانێت ئامرازێکی بەهێز بێت بۆ دیپلۆماسی کوردی. کورد بە پەرەپێدانی پەیوەندی ئابووری لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و هاوبەشە نێودەوڵەتییەکان، دەتوانێت پێگەی خۆی بەهێزتر بکات و بەرژەوەندی هاوبەش دروست بکات کە پشتیوانی لە ئامانجە سیاسییەکانی بکات.
٦- چارەسەرکردنی ناکۆکی و ئاشتی: لەو ناوچانەی کە دانیشتوانی کورد ڕووبەڕووی ململانێ دەبنەوە، پێویستە هەوڵە دیپلۆماسییەکان لەسەر ئاسانکاری و دیالۆگ و نێوەندگیری ناکۆکییەکان و بەرەوپێشبردنی ئاشتەوایی نێوان لایەنە ناکۆکەکان بێت. هەوڵدان بۆ چارەسەری ئاشتیانە بۆ ململانێکان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە سەقامگیرکردنی ناوچەکان و دروستکردنی ژینگەی لەبار بۆ گەشەسەندنی پێکهاتە کوردییەکان.
٧- دیپلۆماسی گشتی و گەیاندنی میدیا: کەڵک وەرگرتن لە پلاتفۆرمە تەقلیدی و سۆشیال میدیاکان بۆ گێڕانەوەی چیرۆکی کورد و هۆشیارکردنەوەی خەڵک سەبارەت بە پرسە کوردییەکان لەسەر ئاستی جیهانی دەتوانێت هاوسۆزی و پشتیوانی لێبکەوێتەوە. کورد بە گەیاندنی کاریگەرانەی گێڕانەوە و ئەزموونەکانی، دەتوانێت هاودەنگیی نێودەوڵەتی بنیات بنێت و فشار بخاتە سەر حکوومەتەکان بۆ چارەسەرکردنی ناڕەزایەتییەکانی.
٨- داکۆکیی یاسایی: کەڵک وەرگرتن لە میکانیزمە یاساییە نێودەوڵەتییەکان و ئامرازەکانی مافی مرۆڤ دەتوانێت هەوڵە دیپلۆماسییەکانی کورد بەهێزتر بکات. بەدواداچوون بۆ ڕێگا یاساییەکان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ و پێشخستنی دانپێدانانی مافەکانی کورد لەژێر یاسا نێودەوڵەتییەکاندا، دەتوانێت شەرعیەتی داواکارییەکانی کورد لەسەر شانۆی جیهانی بەهێزتر بکات.
بەڵام دیپلۆماسی کوردیش ڕووبەڕووی ئاستەنگی دەرەکی بەرچاو دەبێتەوە. زۆرێک لە وڵاتانی دراوسێ، وەک تورکیا، ئێران، سوریا، ئۆتۆنۆمی و خواستەکانی کورد بۆ بەدەوڵەتبوون وەک هەڕەشە بۆ سەر یەکپارچەیی خاک و ئاسایشی نەتەوەیی خۆیان دەزانن. لە ئەنجامدا زۆرجار دژایەتی دەستپێشخەرییە دیپلۆماسییەکانی کورد دەکەن و دژی گرووپە کوردییەکان چالاکیی سەربازی دەکەن.
لە کاتێکدا دیپلۆماسی کوردی سەرکەوتنی ناوخۆیی و دەرەکی بە دەست هێناوە، بە تایبەتی لە ململانێی ناوچەیی و ڕکابەرییە جیۆپۆلەتیکییەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕووبەڕووی ئاستەنگ و ئاڵۆزی بەرچاو دەبێتەوە. زۆرجار سەرکەوتنەکان زیادە و پەیوەستن بە هۆکاری جۆراوجۆرەوە، لەوانە گۆڕانی داینامیکی سیاسەتی ناوچەیی و توانای فراکسیۆنە کوردییەکان بۆ گەشتکردن بە دابەشبوونە ناوخۆییەکان.
بەڵام دیپلۆماسی کوردی بەردەوامە لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەکان، لەوانە دابەشبوونی ناوخۆیی لە نێوان فراکسیۆنە کوردییەکان، دژایەتی دەوڵەتانی دراوسێ و ئاڵۆزییەکانی سیاسەتی ناوچەیی. زۆرجار سەرکەوتنەکان لە دیپلۆماسیەتی کوردیدا بە دەستکەوتی زیادەڕۆیی لە خودموختاری و داننان بە مافەکانی کورد و پشتیوانی لە خواستەکانی کورد لە ئاستی نێودەوڵەتیدا دەپێورێت.
دیپلۆماسی کوردی بە بەکارهێنانی ڕێبازێکی فرەلایەنە کە یەکگرتوویی ناوخۆیی، بەشداریکردنی نێودەوڵەتی، بەرەوپێشبردنی کولتووری، گەشەسەندنی ئابووری، چارەسەرکردنی ناکۆکی و داکۆکیکردن تێکەڵ دەکات، دەتوانێت بە دیمەنە سیاسییە ئاڵۆزەکاندا بڕوات و بەرژەوەندییەکانی کورد لە ئاستی نیشتمانی و نێودەوڵەتیدا پێشبخات.