شێرکۆ حەبیب
کاتێ دەوڵەتی عوسمانی یا ئیمپراتۆریەتی عوسمانی کە زیاتر لە نیوەی جیهانی داگیر کرد بوو، لە کۆتایی وای لێهات بوو بە پیاوە نەخۆشەکە ناوی دەهات و پێش گیان لە دەستدانی میراتەکەی دابەشکرا، ئەمرۆش عێراق بە هەمان شێوەی پیاوە نەساغەکە تەشبیه دەکرێت، بەڵام بە زیندووی میراتەکەی دابەش دەکرێت، تاکە دەوڵەتێکی بێ هێز و لاوازە لە ناوچەکەدا، لەگەڵ ئەوەشدا هەردوو وڵاتی سنووری باکوور و ڕۆژهەڵاتی لە هەوڵی دابەشکردنیدان و هەر یەکەیان و بەشێک بۆ خۆی بببات.
عێراق لە مێژووی دامەزراندنی کە لەسەر بنەمایەکی نادروست بونیاد نرا لە سەرەتای سەدەی ڕابردوو، ئەمڕۆ لە هەموو کات و ساتێک لاوازتر و بێ سەروەری ترە، دەبینین ڕۆژانە سەروەری پێشێل دەکرێت دوور لە هەموو بنەما و یاسایەکی نێودەوڵەتی و کەوتۆتە ژێر کاریگەری و هەژموونی دەوڵەتیک کە بۆ بەرژەوەندییەکانی بەکاری دێنێ، و بۆتە گۆرەپانی ململانێی زل هێزەکان و هێزە ناوچەییەکان، تا دوا جار هێرشکرایە سەر ناوچەیەکی قەڵەباڵغ نشینی ناو جەرگەی شاری بەغدا، کە ئەمریکا کەسانی سەر بە گروپە توند ڕەوەکان کردە ئامانج، ئەمە سەرەڕای پێشێلکردنی سەروەری عێراق زەنگێکی مەترسیدارە کەوا عێراق داڵدەی گروپە توند ڕەوەکان دەدات، وە نەبێت هەر دژی ئەمریکا بەڵکو دژایەتی هەرێمی کوردستانیش دەکەن کە تاوەکو ئیستا بەشێکە لە عێراق و بینیمان ئەو گروپە توند ڕەوانە چەندین جار هێرشیان کردە سەر هەولێری پایتەخت، نەک هەر ئەو گروپانە بەڵکو ئەو دەوڵەتانەی هاوکاریان دەکات هێرشێکی تیرۆری بۆ دووجار کردە سەر هەولێر جگە لە تۆپبارانی ڕۆژانەی وڵاتی دیکە.
لەگەڵ ئەوانەشدا عێراق لەبەر لاوازی و بێ دەسەڵاتی نەیتوانیوە بە بەیاننامەکی توند ئیدانەی ئەو هێرشانە بکات، تەنانەت لە ئاستی باڵا ئاماژەیان بەوەدا کەوا ئەو بابەتەی هێرش کردنە سەر هەولێر دراوەتە ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کەچی لە دواییدا دەرکەوت تەنیا پرۆپاگەندە بوو و ڕادیۆ بوو و هیچی تر.
یەکێک لە هەڵەکانی عێراق ئەوەیە تاوەکو ئیستا دۆست و دوژمنی خۆی ساغ نەکردۆتەوە و دەست نیشانی نەکردون، خۆی خستۆتە ژێر ڕکێڤی دەولەتێک لە دێر زمانەوە لە هەوڵی دژایەتی عێراقە، و تا ئیستا عێراق بەڵکو بەراشکاوی دەست رۆیشتووەکانی بەغدا ئەو توانا و ئازایەتیان نییە خۆیان لە ژموونی ئەو وڵاتە ئازاد بکەن، عێراق لە گۆڕەپانەکە بەتەنها ماوەتەوە و وڵاتانی عەرەبیش ئەو هاوکارە نین تەنانەت دوای ئەوەی وڵاتی میسر و شانشینی ئۆردن ویستیان عێراق لەو هەژموونە ڕزگار بکەن بەڵام عێراق نەیتوانی ئەو بریارە بدات.
لەگەڵ ئەوەی عێراق لاوازە نەیتوانیوە گرفتە ناوخۆییەکان چارەسەر بکات، بە تایبەتی لەگەڵ کوردستان و حکوومەتەکانی دوای ٢٠٠٣ و بەمەی ئیستاشەوە هەمان هەڵەی ڕژێمی پێشوو دووبارە دەکاتەوە کە لەگەڵ کورد گرفتەکان بە گوێرەی دەستوور چارەسەر ناکات و بەرەی ناوخۆ بەهێز ناکات، کە ئەمەش هۆکارە بۆ بەهێز بوونی. ئەگەر عێراق بەم شێوازەی ئیستا بەردەوام بێت ئەوە میللەتانی عێراق دووچاری رۆژانی ڕەشی تر دەبن و عێراق دەبێتە گۆرەپانێکی خوێناوی و باجەکەش عێراقیەکان دەیدەن، چونکە هەندێ لایەنی عێراقی بوونەتە کەوا سوری بەر لەشکر، ئیران و ئەمریکا هەردوکیان ئەگەر لە ڕاگەیاندنیش بێت دەڵێن نامانەوێت جەنگ لەو ناوچە ڕوو بدات، بەڵام هەندێ لایەنی عێراقی سورن لەسەر شەڕ بێگومان وەک دەڵێن دوکەڵ بێ ئاگر نابێت، ئەو داماویەی عێراق زیان بە هەموو لایەک دەگەیەنێ، ئەوەی گرنگە لێرەدا کورد یەک دەنگ و هەڵوێست ڕووبەڕووی قەیرانەکان و ئەگەرەکان بێتەوە. جارێک برادەرێکی ئازیز هاتە لەندەن لە سیمینارێک داوەت بوو لە میانەی هەندێ قسەو باس لەگەڵ برادەرێکی تر و ئەو باسی برادەرێک کرا کە ئەرکەکانی بە باشی جێبەجێ ناکات گوتی فەقیرە داماوە، گوتمان گوناهی ئێمە چییە داماوە، ئیستاش عێراق داماوە گوناهی ئێمە چییە؟! بەڵام عێراق هەر چەند بێ هێز و داماو بێت بەرامبەر کورد بەهێزە ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ حاڵی کورد، گرنگە ئەم جارە هیچ چانسێک لە دەست نەدەین و یەک دەنگ و هەڵویست بین.