خۆشەویستی و دڵسۆزیی بۆ نیشتمان یان بۆ لایەنە سیاسییەکان؟

د. سامان شاڵی

پەندەکە دەڵێت: خۆشەویستیی نیشتمان بەشێکە لە ئیمان.
خۆشەویستی دەتوانێت بۆ نیشتمان، بۆ ئامانجێکی بەنرخ، بۆ ڕاستی، بۆ دادپەروەری، بۆ ئەخلاق، بۆ مرۆڤەکان، بۆ ئیمان و بۆ سروشت بێت. خۆشەویستی ئەو پرەنسیپەیە کە پەیوەندی مرۆڤەکان بە کەرامەت و قووڵاییەوە دروست دەکات و بەردەوامی دەدات. خۆشەویستی واتە دەتوانین میهرەبان و خەمخۆر و تێگەیشتوو بین. خۆشەویستی بنەمای باوەڕبوونە بە یەکسانی و نیازپاکی بەرامبەر بە هەمووان.
هەروەها لە نێویاندا دادپەروەری، ئازادی، یەکسانی، دیموکراسی و بەزەیی هەیە. ئەوان تەنیا بەهایەک نین کە لەلایەن ئەو هاووڵاتییانەوە هەڵگیراون کە خێزانەکانیان بۆ چەندین نەوە لێرەن. ئەوان هەمان ئەو بەهایانەن کە کۆچبەران و پەنابەران لە کاتی ئاسمیلەکردنی وڵاتە نوێیەکەیاندا لە باوەشی دەگرن. ئەمانە بەهاکانن بۆ خۆشویستنی نیشتمان؛ ڕەنگە شتەکان بگۆڕدرێن، بەڵام خۆشەویستی بۆ وڵات بۆ هەمیشە دەمێنێتەوە.
ئایا دڵسۆزیی بۆ نیشتمان گرنگترە لە دڵسۆزیی بۆ لایەنە سیاسییەکان یان نا، شتێکی بابەتییە و بە پێی دیدگا و بەها و بیروباوەڕی تاکەکەسی دەتوانێت جیاواز بێت. ڕەنگە کەسانی جیاواز ئەم دڵسۆزانە بە شێوەیەکی جیاواز لە پێشینە بن. لێرەدا چەند ڕەچاوکردنێک دەخەینە ڕوو:
١- ڕەگەزنامە و ناسنامەی نەتەوەیی: هەندێک پێیان وایە دڵسۆزیی بۆ وڵاتەکەی لە پێش هەموو شتێکەوەیە. لەوانەیە ئەوان بڵێن کە هاووڵاتیان دەبێ خۆشگوزەرانی و بەرژەوەندییەکانی میللەت بە گشتی لە پێشینەدا بن، بەبێ گوێدانە سەر بە حزبە سیاسییەکان. ڕەنگە ناسنامەی نەتەوەیی و بەها هاوبەشەکان ڕۆڵێکی بەرچاویان هەبێت لە داڕشتنی ئەم ڕوانگەیە.
٢- بەشداری دیموکراسی: لە سیستمە دیموکراسیەکاندا زۆرجار هاووڵاتیان لە ڕێگەی دەنگدان و بەشداریکردنی مەدەنییەوە بەشداری پرۆسەی سیاسی دەکەن. لە کاتێکدا کە پارتە سیاسییەکان ئامرازێکی سەرەکین بۆ نوێنەرایەتیکردن و داڕشتنی سیاسەت، هەندێک دەڵێن پێویستە هاووڵاتیان دڵسۆزیی خۆیان بۆ بنەما دیموکراسیەکان و تەندروستیی گشتیی سیستەمی سیاسی لە پێشینەدا دابنێن.
٣- هەڵسەنگاندنی ڕەخنەگرانە بۆ لایەنەکان: ڕەنگە هەندێکی تر بڵێن کە پارتە سیاسییەکان بۆ پرۆسەی دیموکراسی گرنگن و پێویستە هاووڵاتیان لەگەڵیاندا پەیوەندییان هەبێت بۆ داڕشتنی ئاراستەی وڵات. بەڵام دڵسۆزیی بۆ لایەنێک نابێت بێ مەرج بێت و تاکەکان ئامادەبن بە شێوەیەکی ڕەخنەگرانە هەڵسەنگاندن بۆ کردار و سیاسەتەکانی حزب بکەن بۆ ئه وه ی یەکەمجار خزمەتی گەل و نیشتمان بکەن.
٤- هاوسەنگکردنی هەردووکیان: بۆ زۆر کەس هاوسەنگکردنی دڵسۆزیی بۆ وڵات لەگەڵ بەشداریکردن لە پارتە سیاسییەکاندا مومکینە. لەوانەیە هەردووکیان وەک لایەنی جەوهەری بەرپرسیارێتی مەدەنی ببینن. لەم ڕوانگەیەوە، هاووڵاتیان دەتوانن لە ڕێگەی پەیوەندی چالاکانە لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان، بانگەشەکردن بۆ ئەو سیاسەتانەی کە باوەڕیان پێیانە، و لێپرسینەوە لە بەرپرسانی هەڵبژێردراو، بەشداری لە خۆشگوزەرانی وڵاتدا بکەن.
٥- گەندەڵیی سیاسی: زۆر کەس باوەڕیان وایە کە گەندەڵیی سیاسی حیزبەکان لەسەر حسابی نەتەوە زیانی بە متمانەی ئەم لایەنانە گەیاندووە، ئەمەش دڵسۆزییان بۆ کەم کردووەتەوە چونکە لە سەرووی یاساوە بوون و چێژ لە بەخشندەیی وڵات وەردەگرن بۆ خۆیان و لایەنگرانیان و وڵاتەکەیان پشتگوێ خستووە.
لە کۆتاییدا زۆرجار پرسیارەکە لە دەوری هاوسەنگکردنی دڵسۆزی بۆ وڵات و پەیوەندی لەگەڵ لایەنە سیاسییەکان دەسوڕێتەوە. تاکەکان پێویستیان بە بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە و ئاگاداربوون و بەشداریکردن لە پرۆسەی دیموکراسیدا بە شێوەیەک کە لەگەڵ بەهاکانی خۆیان و خۆشگوزەرانی میللەتدا بگونجێت. لە دیموکراسییەکی تەندروستدا، هاوڵاتیان دەتوانن دڵسۆزیی خۆیان بۆ وڵات دەرببڕن بە شێوەی چالاکانە دیمەنی سیاسی وڵاتەکەی لە ڕێگەی بەشداریکردنی مەدەنی ئاگادارانە و بەرپرسیارانە بۆ دوورخستنەوەی لایەنە گەندەڵەکان لە دەسەڵات.
ڕەنگە هەندێک تاک خۆشەویستی و دڵسۆزی و شانازییەکی قووڵیان بۆ وڵاتەکەیان هەبێت، بەبێ گوێدانە حکوومەت یان لایەنە سیاسییەکانی دەسەڵات. ڕەنگە هەندێکی تر پشتگیریی یان ڕەخنە لە حکوومەت بگرن بە پشتبەستن بە ئەدای کارکردن یان هاوتەریبی لەگەڵ بەهاکانیان. زۆرجار پارتە سیاسییەکان لایەنگرانی خۆیان هەیە کە بەلای ئایدۆلۆژیاکانیاندا ڕادەکێشرێن. بەڵام ڕەنگە ڕووبەڕووی ڕەخنەی ئەو کەسانەش ببنەوە کە بۆچوونی دژ بەیەکیان هەیە.
داننان بەوەی کە هەستی گشتی هەمەچەشنە و دەتوانێت بە تێپەڕبوونی کات بگۆڕێت، شتێکی بنەڕەتییە. ڕەنگە خەڵک ئاستی سۆز یان پەسەندکردنی جیاوازیان هەبێت بۆ وڵات و حکوومەت و لایەنە سیاسییەکانیان بە پشتبەستن بە دیدگا و ئەزموونە ناوازەکانیان.
داننان بەوەی کە هەستی گشتی هەمەچەشنە و دەتوانێت بە تێپەڕبوونی کات بگۆڕێت، شتێکی بنەڕەتییە. لەوانەیە خەڵک ئاستی سۆز و خۆشەویستی یان خۆشەویستی جیاوازیان هەبێت بۆ وڵات و حکوومەت و پارتە سیاسییەکانیان بە پشتبەستن بە تێڕوانین و ئەزموونە ناوازەکانیان. دواجار خۆشەویستی و دڵسۆزی بۆ نیشتمان لە هەموو پارتە سیاسییەکان و حکوومەتەکان گرنگترە چونکە حکوومەت و لایەنە سیاسییەکان دەگۆڕدرێن. بەڵام وڵات وەک تاکە دایکێک دەمێنێتەوە کە بەبێ هیچ مەرجێک خۆشی دەوێت.