ئێران چی لە هەرێمی كوردستان دەوێ؟

د. سامان شاڵى

پەیوەندی ئێران لەگەڵ کوردەکانی عێراق ئاڵۆز بوو و کاریگەری ململانێی سیاسی، ئەمنی و ناوچەیی لەسەر بوو. ئەم پەیوەندییە مێژووییە لە نێوان پشتیوانی و خیانەتدا بوو بە پشتبەستن بە بەرژەوەندییەکانیان، لە سەردەمی شای ئێراندا. ئێران لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و نفوزی ناوچەیی پەیوەندی لەگەڵ لایەنە کوردییەکانی عێراق هەیە. کورد لە ئێران هاوشێوەی کوردەکانی عێراق، نەتەوەیەکی خاوەن کولتوورە و خواستی جیاوازیان هەیە.

ئێران چی لە کوردەکانی عێراق دەوێت:
١- دەستوەرنەدان لە کاروباری ئێران: ئێران دەیەوێت کوردەکانی عێراق خۆیان لە پشتیوانیکردن یان بەشداریکردن لە هەر چالاکییەک بپارێزن کە بتوانێت هاندەری جیابوونەوە یان نائارامی لە نێوان دانیشتوانی کورد لە ئێران بێت.
٢- نیگەرانییەکانی جیابوونەوە لە کورد: وەک تورکیا و عێراق، ئێران ژمارەیەکی زۆری دانیشتوانی کوردی هەیە، بەتایبەتی لە ناوچەکانی ڕۆژئاوا. ئێران نیگەرانە لە جیابوونەوەی کورد و ڕێوشوێنی گرتۆتەبەر بۆ سەرکوتکردنی هەر جوڵەیەک یان چالاکییەک کە ببێتە هۆی دروستبوونی دەوڵەتێکی سەربەخۆی کوردی. بوونی هەرێمێکی نیمچە سەربەخۆی کوردی لە عێراق، بەتایبەتی دوای ڕیفراندۆمەکەی ساڵی 2017 کە بە هەڕەشەیەک بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەکەی دانا و هەوڵی زۆری دا بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەم ڕیفراندۆمە و ئەنجامەکەی لەسەر هەموو ئاستە سیاسی و سەربازی و ئابوورییەکان.
٣- پشتیوانی لە پارتە کوردییەکان: ئێران پشتیوانی لە چەندین حیزبی سیاسی کوردی کردووە لە عێراق، لەوانە ئەوانەی کە لەگەڵ بەرژەوەندییە سیاسی و سەربازی و ئابوورییەکانیدا هاوسەنگن. ئەم پشتیوانییە دەتوانرێت وەک بەشێک لە ستراتیژی هەرێمی فراوانتری ئێران ببینرێت بۆ کاریگەری لەسەر سیاسەت و سەربازی و ئابووری وڵاتانی دراوسێ بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەکانی.
٤- نیگەرانییە ئەمنییەکان: ئێران نیگەرانیی خۆی لە بوونی حزبە چەکدارە کوردییەکان (پارتە کوردستانیەکانی ئێران) دەربڕی، کە ئێران بە گرووپی تیرۆریستی دەیانناسێنێت، کە بە درێژایی سنوورەکانی لەگەڵ عێراق چالاکی دەکەن. بەشێک لەو گرووپانە بەشێوەیەکی پچڕپچڕ لەگەڵ هێزە ئەمنییەکانی ئێران پێکدادانیان کردووە و گرژی لە نێوان ئێران و حکوومەتی هەرێمی کوردستانی عێراقی لێکەوتەوە.
٦- هاوکاری دژە تیرۆر: ئێران داوای هاوکاری لە حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە عێراق کردووە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو گرووپە چەکدارانەی کە ڕەنگە هەڕەشە لە ئاسایشی ئێران بکەن. ئه م هەڕەشه یه وای کردووه جار جار له نێوان هێزه ئه منییه کانی ئێران و هێزه ئەمنییەکانی هەرێم گفتوگۆ بکرێت. لای حکوومەتی هەرێمی کوردستان شەڕی کورد و کورد قەدەغەیە. حکوومەتی هەرێمی کوردستان بە دوور لە ڕووبەڕووبوونەوەی چەکداریی نێوان هەردوولا هەوڵی چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە دەدات لە ڕێگەی دانوستانی ئاشتیانە.
٦- پەیوەندی بازرگانی و ئابوری: پەیوەندییە ئابوورییەکانی نێوان ئێران و حکوومەتی هەرێمی کوردستان گرنگە، ئێران خوازیاری بەردەوامی هاوکارییە ئابوورییەکانە لەگەڵ حکوومەتی هەرێمی کوردستان، لەوانەش ئاڵوگۆڕی بازرگانی و وزە کە سوودی بۆ هەردوولا هەبێت. ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان بەردەوام لە زیادبووندایە.
٧- کاریگەری له عێراق: ئێران ئامانجی پاراستنی نفوزی خۆی لە عێراق بە کوردستانی عێراقیشەوە. ئێران دەیەوێت حکوومەتی هەرێم سیاسەت و کردەوەکانی لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی ئێران لە چوارچێوەی فراوانتری عێراقدا ڕێکبخات. ئەم کاریگەرییە دەتوانێ پشتیوانی لە گرووپە سیاسییەکان یان سیاسەتەکانی لایەنگری ئێران لە عێراق و ناوچەکەدا بگرێتەوە. ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە پەیوەندییەکانی نێوان حکوومەتی هەرێم و ناوەند لەسەر هەموو ئاستەکان بەپێی بەرژەوەندییەکانیان.
8- پەیوەندی لەگەڵ ئەمەریکا: ئێران دەیەوێت حکوومەتی هەرێمی کوردستان هەموو پەیوەندییە ئەمنی و دیپلۆماسییەکان لەگەڵ ئەمەریکا ڕابگرێت، چونکە ئەو پەیوەندیانە بە مەترسیدار دەزانێت بۆ ئاسایشی نەتەوەیی خۆی.
حکوومەتی هەرێمی کوردستان دەیەوێت پەیوەندییەکی هاوسەنگ لەگەڵ ئێران لەسەر بنەمای ڕێزگرتن و دەستوەرنەدان لە کاروباری ناوخۆ و فراوانکردنی هاوکارییە ئابووری، سیاسی، فەرهەنگی و کۆمەڵایەتییەکان بۆ چەسپاندنی پەیوەندی مێژوویی نێوان ئەو دوو گەلە لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا بنیات بنێت.
گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە ئامانج و کردەوەکانی ئێران سەبارەت بە کوردەکانی عێراق ملکەچی سیاسەتی لە عێراق و پەرەسەندنی پەیوەندییە ناوچەییەکان و ڕەچاوکردنی سیاسی ناوخۆیی و پێشهاتە جیۆپۆلەتیکییە بەرفراوانەکان کە خزمەت بە بەرژەوەندییە باڵاکانی دەکات.