د. سامان شاڵی
حکومەت بۆ خزمەتی بەرژەوەندی گەلە، لە کاتێکدا ئۆپۆزسیۆن بۆ بەرگریکردن لە خەڵک لە بەرامبەر نادادپەروەری و گەندەڵی حکومەت، و چۆن ئەو دووانە خزمەتیان بە بەرژەوەندییەکانی وڵات یان بەربەســـتیان کردوه. با جیاوازییە ســـەرەکییەکانی دژایەتیکردنـــی حکومەت و ئـــەو کارانەی کە دەتوانن زیان بە وڵات بگەیەنن لە پێشـــبڕکێی کۆنترۆڵکردنی حکومەتدا ڕوون
بکەینەوە: ئۆپۆزسیۆنی حکومەت: ڕۆڵ و ئەرک: ئۆپۆزســـیۆن ئاماژەیە بۆ پارتە سیاســـییەکان، گروپەکان، یان تاکەکان کـــە دیدگایان جیاوازە لە حکومەتی دەســـەڵاتدار. دیدگایەکـــی بەدیل دەڕەخســـێنن و ڕەخنە لە سیاسەت و بڕیار و کردارەکانی حکومەت دەگرن. پشکنین و هاوســـەنگی دیموکراتیک: ئۆپۆزسیۆنێکی کارایی بۆ دیموکراســـییەکی تەندروســـت زۆر گرنگە. یارمەتیدەرە بۆ دڵنیابـــوون لەوەی کە حکومەت بە لێپرســـینەوە و شـــەفاف و وەڵامـــدەرەوەی پێداویســـتی و نیگەرانییەکانـــی هاوڵاتیان دەمێنێتەوە. مشـــتومڕ و گفتوگۆ: لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان بەشداری دیبەیت و گفتوگـــۆ و دانیشـــتنی پەرلەمـــان دەکەن بـــۆ دەربڕینی بۆچوونەکانیـــان و پێشـــنیارکردنی بەدیلـــەکان و تەحەدای کارەکانی حکومەت. ئەم پرۆســـەیە بەشـــدارە لە پرۆســـەی بڕیاردانی باش. گواستنەوەی دەســـەڵات بە شێوەیەکی ئاشتیانە: لە کۆمەڵگا دیموکراتیکەکانـــدا ئۆپۆزســـیۆن لـــە ڕێگـــەی هەڵبژاردنەوە بژاردەیەک و حکومەتێکی ئەڵتەرناتیڤی ئەگەری پێشکەش بە هاووڵاتیان دەکات. هەڵبژاردن ڕێگە بە گواستنەوەی ئاشتیانەی دەسەڵات دەدات لەسەر بنەمای ئیرادەی جەماوەری. ئازاردانی نيشتمان: 1- کردارەکان کە دەرئەنجامە نەرێنییەکانیان هەیە: ئازاردانی وڵات بریتییە لە کردار، بڕیار، یان سیاســـەتێک کە کاریگەری خراپی لەســـەر خۆشگوزەرانی و پێشـــکەوتن و سەقامگیری میللەت هەیە. 2- کاریگەری نەرێنی: ئەم جۆرە کارانە دەبێتە هۆی داکشانی ئابووری و نائارامی کۆمەڵایەتی و نا ســـەقامگیری سیاسی و
جۆرەکانی تری زیان گەیاندن بە میللەت و هاووڵاتیانی.
3- دەرئەنجامـــە نەخوازراوەکان: هەندێک جار، ئەو بڕیارانەی بـــە نیازێکی باشـــەوە دەدرێـــن، دەبنە هـــۆی دەرئەنجامی دوژمنکارانـــەی نەخوازراو، زیان بـــە وڵات دەگەیەنێت. ڕەنگە دەرئەنجامەکانـــی پلاندانانـــی ناتـــەواو، تێنەگەیشـــتن، یان
بارودۆخی پێشبینینەکراو بێت. 4- تێکدانـــی متمانەی گشـــتی: ئـــەو کارانەی کـــە متمانەی گشتی بە دامەزراوەکان دەشێوێنن، وەک گەندەڵی یان خراپ بەکارهێنانی دەســـەڵات، زیان بە متمانەی گشتی بە حکومەت دەگەیەنن و ڕێگری لە پێشکەوتنەکان بکەن. پەیوەندی نێوان ئەو دووانە: لە کاتێکدا ئۆپۆزســـیۆنی حکومەت بەشێکی ڕەوا و پێویستی سیستەمێکی دیموکراســـییە، بەڵام دەکرێت حاڵەتێک هەبێت کە ئەو کارانەی ئۆپۆزســـیۆن بەبێ ئاگاداری ئەنجامی دەدەن بەشدار بن لە ئازاردانی وڵات. بۆ نموونە: گریمان کردەوەی ئۆپۆزســـیۆن دەبێتە هۆی جەمســـەرگیری و دووبەرەکییەکـــی ئەوتـــۆ لەناو کۆمەڵگادا. لـــەو حاڵەتەدا دەتوانێـــت پەیکەری کۆمەڵایەتی وڵات لاواز بکات و ڕێگری لە هاوکاری بۆ ئامانجە هاوبەشەکان بکات. ئەگەر ئۆپۆزسیۆن بەردەوام ئاستەنگ بۆ سیاسەتە پێویستەکان بخاتە بەردەم بەبێ ئـــەوەی بەدیلێکی بژاردەیی دابین بکات، ئەوە دەتوانێت ڕێگری لە پێشکەوتن و گەشەسەندن بکات. بڵاوکردنـــەوەی زانیاری هەڵە یان بەشـــداریکردن لە قســـەی دوژمنکارانەدا دەتوانێت متمانەی گشـــتی بە دامەزراوەکان و پرۆسەی دیموکراسی تێکبدات. بە کورتی ئۆپۆزســـیۆنی حکومەت بنیاتنەر لایەنێکی بنەڕەتی دیموکراســـییە کە برەو بە لێپرســـینەوە و مشتومڕی ئاشکرا بەرەوپێـــش دەبـــات ، بەڵام ئۆپۆزســـیۆنی تێکـــدەر ئازاری حکومەت و خەڵـــک دەدات. بەڵام ئەو کردەوە تایبەتانەی کە ئۆپۆزســـیۆن و حکومەت دەیگرنەبـــەر، دەتوانێت لێکەوتەی نەرێنی نەخوازراوی بـــۆ وڵات هەبێت. جیاوازییەکە لە ئامانج و کاریگـــەری ئـــەم کردارانەدایە – لە کاتێکدا ئۆپۆزســـیۆن بەشـــێکی پێویستە لە گوتاری دیموکراســـیدا، ئەو کردارانەی کە وڵات ئـــازار دەدەن بە شـــێوەیەکی گشـــتی دەرئەنجامە زیانبەخشـــەکانیان لەخۆدەگـــرن کـــە کاریگەرییان لەســـەر
خۆشگوزەرانی و سەقامگیری گشتی هەیە