د. سامان شاڵى
هەندێک بارودۆخ دەتوانێت مەترسی لەسەر ســـەربەخۆیی دادگای باڵا دروست بکات و کاریگەری لەسەر هەموو سیستەمی دادوەری هەبێت. سازشـــێکی لەو شێوەیە کاریگەری خراپی دەبێت لەســـەر ڕاســـتگۆیی هەموو دادگاکان و متمانەی خەڵک پێیان. ئەمانەی خـــوارەوە نموونەی ئـــەو بارودۆخانەن کە ڕەنگە ســـازش لەسەر سەربەخۆیی دادگای
باڵا بکەن:
1- نەبوونـــی ئەخلاقـــی دادوەری: ئەگـــەر تاکـــە دادوەرەکان لە دادگای باڵا ئامادەبن بـــۆ بەرتیلدان، گەندەڵی، یـــان کاریگەری دەرەکـــی، ئـــەوە دەتوانێت ســـەربەخۆیی دادگا بشـــێوێنێت. کاتێـــک دادوەرەکان لـــە بڕیاردانیاندا بێلایـــەن و دادپەروەرانە نین، ئەوە متمانەی گشـــتی بە سیستەمی دادوەری تێکدەدات.
2- دەســـتوەردانی سیاســـی: کاتێـــک دەســـەڵاتی جێبەجێکردن یان یاسادانانی حکومـــەت کاریگەرییەکـــی ناڕەوا لەســـەر دادگای بـــاڵا دروســـت دەکات، دەتوانێت ســـازش لەسەر ســـەربەخۆیی خۆی بکات. ئەم دەســـتێوەردانانە دەتوانێت لە شێوەی هەوڵدان بـــۆ کۆنترۆڵکردنـــی دامەزراندنە دادوەرییـــەکان، فشارخســـتنە ســـەر دادوەرەکان بۆ بڕیاردان لەسەر کەیسەکان بە پشتبەستن بە ڕەچاوکردنی سیاسی نەک ڕەوایەتی دۆسیەکە بە شێوەیەکی تایبەت، یان تێکدانی دەسەڵاتی دادگا.
3- حزبایەتـــی و لایەنگـــری ئایدیۆلـــۆژی: ئەگـــەر دادوەرانـــی دادگای بـــاڵا بە پلەی یەکەم بە باوەڕە سیاسی یان ئایدیۆلۆژییە کەســـییەکانیان ڕێنمایـــی بکرێـــن نەک بە شێوەیەکی بێلایەنانە یاساکە لێکبدرێتەوە،
ئەوە دەتوانێت سەربەخۆیی دادگا تێکبدات.
كاتێک دادگا لـــە ڕادەبەدەر حزبی دەبێت، دەتوانێـــت متمانەی گشـــتی لـــە توانای بڕیاردانـــی دادپەروەرانـــە و بێلایەنانەیـــدا لەناوببات.
4- هەموارکردنـــەوە یـــان چاکســـازی دەســـتوور: لە هەندێک حاڵەتدا دەتوانرێت هەموارکردنەوەی دەســـتوور یان چاکسازی بـــۆ لاوازکردنی ســـەربەخۆیی دەســـەڵاتی دادوەری بە دادگای باڵاشـــەوە دەربکرێت. ئـــەم گۆڕانکاریانـــە ڕەنگـــە دەســـەڵاتە دادوەرییەکان کەمبکەنەوە، ماوەی کارکردن ســـنووردار بکەن، یان پرۆسەی دامەزراندن بە شـــێوەیەک بگۆڕن کە توانای دادگا بۆ مامەڵەکردن وەک ناوبژیوانێکی ســـەربەخۆ تێکبدات. کاتێک سەربەخۆیی دادگای باڵا دەخرێتە ژێر مەترســـییەوە، دەتوانێت لێکەوتەی جددی بۆ سیســـتەمی دادوەری هەبێت. کارکردنی بێلایەن و ســـەربەخۆی دەسەڵاتی دادوەری زۆر گرنگە بۆ بەرزڕاگرتنی سەروەری یاسا و پاراستنی مافەکانی تاک و دەستەبەرکردنی سیســـتەمێکی یاســـایی دادپـــەروەر و دادپەروەرانـــە. کاتێـــک دادگا ســـەربەخۆ نەبێـــت، لەوانەیە زیاتر تووشـــی فشـــاری سیاسی، لایەنگری، یان گەندەڵی بێت، کە دەتوانێـــت دەرئەنجامی نادادپەروەرانە یان نادادپەروەرانـــە بەدوای خۆیـــدا بهێنێت و متمانەی گشـــتی بشێوێنێت و یەکپارچەیی گشـــتیی سیســـتەمی دادوەری تێکبدات. گرنگـــە هـــەر کۆمەڵگایەکی دیموکراســـی ســـەربەخۆیی دەسەڵاتی دادوەری بپارێزێت و دڵنیابێت لەوەی دادوەرەکان دەتوانن بە بێ هیـــچ فشـــار و کاریگەرییەکی دەرەکی لەســـەر بنەمای یاسا و ڕاستییەکان بڕیاری
بێلایەنانە بدەن