سەدیق سەعید ڕواندزی
لەو ماوانەی ڕابردوودا، لە كات و شوێنی جیا جیادا، چەندین وتارم كە لە بارەی هەژار موكریانییەوە نووسرابوون، خوێندنەوە. وتارەكان بە زمانێكی هێندەزبر و ئاست نزم و بارگاویی بە ڕق و كینە نووسرابوون، كە مرۆڤ سەیری پێ دەهات، كەسانێك هەبن، هێندە قین لە دڵ و بێ بەهایانە بڕواننە یەكێك لە سمبوولە هەرە دیارەكانی دنیای فەرهەنگی ئێمە كە ئەویش هەژار موكریانییە. هەژارێك، كە بۆ یەك جار و دواجار، لە مێژووی ئێمەدا هەڵدەكەوێت و ئیتر مەحاڵە هەاژارێكی دیكە دروست بێتەوە. بێگومان سەرچاوەی ئەو هەموو ڕقە، كە لەو نووسینانە بە هەژار هەڵڕیژراوە، تەنها لە سۆنگەی ئەوە بووە، كە هەژار شیعر بۆ بارزانی، ئەو سەركردە و ڕابەرەی لە دنیای دەرەوەدا وەك كاریزمای كورد و سەركردەی گەلێكی بەش مەینەت سەیر دەكرێت، نووسیوە. كە چی لە نێو خۆدا، كەسانێك هەبن ڕەخنە لە شاعیرێك بگرن كە چۆن شیعری بۆ ئەو ڕابەرە نووسیوە، وەك ئەوەی تاوانێكی گەورەی كردبێت.
لە مێژووی مرۆڤایەتیدا، كەم نین ئەو نووسەر و شاعیرانەی شیعریان بۆ سیمبوولێكی نەتەوەیی و شۆڕشگێڕی خۆیان نووسیوە. بگرە هەندێك لەو نووسەرانە، لە خانەی نەیارەكانیان دابوونە. بە دەیان نووسەر ستایشی كارەكانی ستالینیان دەكرد، شاعیر هەبووە، بە بیروباوەڕ نازی بووە، كەچی هیچ كام لە هاونیشتمانیانی، لە سۆنگەی هەڵوێستی سیاسییانەوە مێژووی ئەدەبی و بەخششەكانیان نەسڕیەوە. هەژار موكریانیەك كە قسەكانی خودی وەڕگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی، هەنبانە بۆرینەیەكی داناوە، نەك بە وانەی ڕەخنەی لێ دەگرن، بەڵكو بەهەفت پشتی داهاتووشیان ناتوانن فەرهەنگێكی لەو شێوەیە دابنێن، شاعیر و زمانزان، وەرگێڕ و شاكارێكی وەك چێشتی مجێوری نووسیبێت، ئاخۆ ڕەوایە تەنها لەبەر ئەوەی هەڵوێست و بیروباوەڕێكی سیاسی جیاوازی هەبووە، بكەوێتە بەر هێڕش و شكانەوە و پەلاماری هاو نەتەوەكانی؟ گریمان ئەگەر هەژار موكریانی شیعری بۆ سەركردەیەكی دیكە، كە ئەوان بە سەركردە و ڕەمزی خۆیانی دەزانن بنووسیایە، هەمان هەڵوێستیان دەبوو؟ بێگومان نەخێر. ڕۆڵی هەژار موكریانی، لە خزمەت بە زمان و وەرگێڕان و وشە و ئەدەب، ڕۆڵێكی مێژوویی و نەتەوەیی هێندە دیار و بەرچاوە، كە كورد وەكو نەتەوە قەرزاری بەخششەكانیەتی، كەچی بە داخەوە كەسانێك ئەو هەموو خزمەت و توانا فەرهەنگی و ئەدەبی و زمانەوانییەی موكریانی لە بەرچاو ناگرن و تەنها لە بەر ئەوەی دۆستی بارزانی بووە، هەرچی ڕق و تووڕەیی و هەستی پڕ لە كینەی خۆیانە پێی هەڵدەڕێژن؟! مەگەر ئەوانە هێندە كاڵفامن، كە ئاگایان لە مێژووی مرۆڤایەتی نییە و نازانن زۆر ئاسایە شاعیرێك هەبێت، شیعر بۆ سەركردە و ڕابەڕێك بنووسێت.
مەحمود دەروێش، هەمیشە ڕەخنەی لە سەرانی عەرەب دەگرت و بگرە لە هەندێك لە شیعرەكانی توندیش بەرامبەر هاوشوناسەكانی دەدوێت، كەچی دەروێش نەك هەر خۆشەویستە لای فەلەستین و عەرەبەكان بەگشتی، بەڵكو عەرەبەكان زۆرجار قەببانی شاعیر بەو دەشكێننەوە و كە تەنها شاعیری ژنە و شیعری تەنها بۆژن نووسیوە، بەڵام وەك پەیامبەرێك دەڕواننە دەروێش، چونكە لە تێگەیشتنی ئەوان، ئەوانە هەر تەنها شاعیر و نووسەرێكی ئاسایی نین، بەڵكو سەرمایەكی فەرهەنگی گەورە و موڵكی نەتەوەیینە. سەرنج بدەن، فارسەكان چەند سەعدیان خۆشدەوێت، توركەكان چەند پامۆكیان خۆشدەوێت، بە ئێستاشەوە فەرەنسییەكان جگە لە ڕامبۆ، شانازیی بە هیچ ڕەمزێكی دیكەی ئەدەبی خۆیان ناكەن و مێژووی هەموو شیعری فەرەنسی لە ڕامبۆ دەبینن. ڕوسەكان دەڵێن:_( ئەوەی پۆشكینی خۆشنەوێت ڕووس نییە) كەچی ئێمە خۆمان، دەمانەوێت شاعیرو ڕەمزە فەرهەنگییەكانی خۆمان بشكێنین و لە هەمووشی سەیرتر ئەوانەی وەها بیر ده كه نه وه و دەڕواننە داهێنەرەكانی نەتەوەی خۆیان، نەك هەر خزمەتێكیان بە زمان و مێژووی نەتەوەكەیان نەكردووە، بگرە ئەگەر هەژار موكریانی نەبووایە، ئێستاش دەبوو قورئانییان هەر بە زمانی نەتەوەی عەرەبی شۆفێنی سەردەست بخوێندبووایەوە.
مێژووی زمان و فەرهەنگی كوردی، یەك هەژار و هێمنی تێدایە، بۆیە هەوڵدان لە ڕێی نووسینەوە، بۆ شكاندنی ناو و شوناسی هەژار موكریانی، لە ڕاستیدا زادەی ئەو ئەقڵە خۆ بەكەمزانی و خۆبچووك كردنەوەیە، كە بە داخەوە سەدان ساڵە دوژمنان دەیانەوێت، لە ناخ و بیركردنەوەی مرۆڤی كوردی بڕوێنن و لە زۆریشیان سەركەوتوو بوون. ئەو ئەقڵە، مێژوو، فەرهەنگ، سەركردە وكاریزما و ڕابردوو، بگرە هەموو بەخششێكی نەتەوەیی خۆی دەسڕێتەوە و لەو سەریش، بە (نیتشە و هایدگەر و سلاڤكی ژیژەك) سەرسامە و تا ئاستی پەیامبەرێك تێیان دەڕوانێت و پیرۆزیان دەكات. هەژار موكریانی، ئەگەر زادەی نەتەوەیەكی ژێردەستە و چەوساوە و بێ دەوڵەت نەبووایە، ئێستا لە ڕێزی( ئۆشۆ جبران) و چەندان نووسەری بە ناوبانگی دیكەی دنیا دەبوو. گەر بە وردی بەرهەمی نووسەرانی دنیا بەوانەشی كە نۆبلیان لە ئەدەبیات هێناوە بخوێنینەوە، درك بەوە دەكەین كە كوردیش وەك نەتەوەیەك، فەرهەنگ و ئەدەبیاتی لە هی زۆر لە وڵاتان بەبڕشترە. هەر بۆ نموونە لەو ڕۆژانەدا، كتێبێكی ( نەجیب مەحفوز)ـم خوێندەوە، سەیرم پێهات نووسەرێكی هێندە گەورە، نووسینی بچووك و بێ مانای لەو شێوەیەی هەبێت.
بە داخەوە ئێمە باجی بێ دەوڵەتی دەدەین و نەیارەكانمان لە پاڵ داگیركردنی خاك و نەتەوە، هەوڵی ڕووخاندن و نامۆكردنی كەسیەتی مرۆڤی كوردیشیان بە مێژوو فەرهەنگی خۆی داوە، هەر ئەمەشە وایكردووە نووسەرێكی گەنج و تازەنووسی دوای ڕاپەڕین بێت و بە باڵای هەژار موركریانی هەڵبزەنێت و لە كەسیەتی و داهێنانەكانی بدات.
دوا جار دەڵێم، هەژار موكریانی ناوێكە، وەك هاوڕێیەكم گوتی، نە بچووك دەبێتەوە نە ناشرین دەكرێت، ئەوانەشی لە پەراوێزی بچووكی خۆیانەوە، ئێرەیی بە گەورەی هەژار موكریانی دەبەن، دەبێ باش ئەو ڕاستییە بزانن، هەزارساڵی دیكەش بژین و بنووسن، ناگەنە دامێنی هەژار موكریانی و ناتوانن دێڕێكی هاوشێوەی هەنبانە بۆرینە بنووسن. بۆیە باشتر وایە، خۆیان و قەڵەمەكەیان ناشرین نەكەن.
سەرنج: لەگەڵ ئەو پەڕی ڕێزم بۆ كەسانی باڵا كورت، مەبەستی ئێمە لە قەزەمەكان، ئەوانەن كە بیر و هۆشیان كورتە و یادوەریان وەك ماسییە بچووكەكانی نێو ئەو حەوزانەیە، كە لەم سەر تا ئەو سەر بە چەند چركەیەك بڕدەكات.