ئحسان ئامێدی
ل روژێن 16-20/1/2023 سەركردەیێن جیهانێ و نوینەرێن حكومەتان و بژاردەیێن ئابوریێن جیهانی ل باژێرێ داڤوس ل سویسرا كومبون داكو پشكدار بن د گەرا 53 یێ یا كوربەندا ئابوریا جیهانیدا ل ژێر دروشمێ هەڤكاری د جیهانەكا ژێكڤەبویدا، ئەڤ كومبونە د دەمەكیدا دهێتە كرن كو قەیرانێن مەزن ب سەر جیهانێدا دهێن ژ هشكاتیێ و پیسبونا ژینگەهێ و پەتایا كورونایێ و شەرێ روسیا و ئوكرانیا و چەندین كێشە و گرفتێن دی، كو باندورا خو لسەر هەمی وەلات و مللەتێن جیهانێ هەیە.
لڤی كونگرەی پتر ژ 2500 بەرپرسێن پایە بلند ژ 130 دەولەتان ژوانا 50 سەروك دەولەت و حكومەتن، ژبلی بەرهەڤنەبوونا هندەك وەلاتێن زلهێز وەكو روسیا و چینێ و سەرمایەدارێن وان، سەر هندێ را قەبارێ پشكداریێ بەرفرەهترە ژ بزنسمێن و كاربدەستێن گرنگێن حكومەت و دەولەتان.
كونگرە دهێتە بەستن داكو گەنگەشا قەیرانێن شەری و ووزێ و ووزا پاقژ و ئاسایشا خارنێ و ئاسایش و سەقامگیریا وەلاتان و ناوچەیان و زێدەبونا رێژەیا هەژاریێ و كێشەیێن سەقای بكەن، و داكو هەول بدەن سیستەمەكێ نویێ ئابوری و وەبەرهێنانێ و بازرگانی و ژێرخانەیێ دانن و چارەسەریان بو كێشەیان ببینن.
و ژ چالاكیێن هەرێن گرنگێن كوربەندێ، پەیڤا سەروكێ كوربەندێ ئابوری یە و پەنالێن دیبەیتانە و ئەو دیدار و كومبون و چاڤڤیكەتن و رێكەفتنێن ئامادەبویانە كو ل پەراوێزا كوربەندیدا دهێنەكرن و ئەنجامێن باش و كاریگەر ب دەستڤە دئینن.
هەژیە بێژین ل هەر جڤاكەكی و ل جیهانێ ژی چینەكا تێپەر یا هەی یا زالە ل سەر كاروبارێن جڤاكی و جیهانێ وەكو دەستهەلات و وەكو ئابور، راستەوخو رێرەوا سیاسی و ئابوری دهاژوون، و باندورا خۆ ل سەر هەمی چومكێن ژیانێ دكەن، و هەر ئەڤ چینە جهێ خو دگەل دەستەیا دەستهەلاتداریا جیهانی دبینیت، ئەڤ چینە ئەو دەستەیا كاربدەستانە كو سەرمایە و دەستهەلات هەی و ل ئاستی جیهانێ رولێ خو دگیرن، و ئەڤە ئەون یێن دهێنە خاستن كو ل كونگرێن جیهانی یێن ئابوری و ئاسایشێ و ووزێ بەرهەڤبن، و دەربرینێ ژ دیدوبوچوونێن خو دكەن بو ئایندەكێ گەشترێ ئابوری و ئاسایش و سەقامگیریا جیهانێ و ل ئەنجام بریار و رێككەفتنێن نێڤدەولەتی و جیهانی لێدكەڤن.
كومەكا فاكتەر و هوكاران ڤان كاربدەستان خرڤەدكەن، ئەوێن دشێن بگەهنە ڤی ئاستی، ئەڤە ئەو بژاردەنە یێن كو شیاین جهەكێ گرنگ یێ دەستهەلاتداریێ و سەرمایەداریێ ل ئاستێ جیهانێ ب دەست خۆڤە بینن، چ سەروكێن دەولەتان بن یان یێن حكومەتان بن یان خودان كومپانیێن زەبەلاح بن یان سەرمایەدارێن مەزن بن یان خودانێن میدیایێن جیهانی بن یان جەمسەرێن تەكنولوجیا بن یان رێڤەبەرێن بەنكێن دارایی بن یان وەبەرهێنەرێن تایبەت بن یان بژاردەیێن سەركردەیێن لەشكەری بن یان هندەك نڤیسەر و هونەرمەندێن ناڤداربن ئەو بن یێن بزاڤا وان یا سیاسی و ئابوری و سەرمایەداری دشێت باندورا خۆ ل سەر رێرەوا گەشەكرنا ئابوری ل جیهانێ ل سەر رێیا لیبرالیزمێ بكەن.
د ماوەیێن بوری دا دەستەیەكا جیهانی سەرهەلدایە بیاڤەكێ مەزنێ دەستهەلاتێ ل سەر جیهانێ هەیە پتر ژ كومێن دیتر، هەر تاكەكی ژڤێ دەستەیێ شیانێن كارتێكرنێ هەنە ل سەر ژیانا ملیونان مروڤان ل پتریا وەلاتێن جیهانێ و هەر ئێك ژڤانان دەستهەلاتا خۆ یا كارا بكاردئینن و پەیوەندیێن خۆ دگەل ئەندامێن ڤێ دەستەیێ و ڤێ چینێ خورت دكەت پێناڤی بەرژەوەندێن ڤێ دەستەیێ و ڤێ چینێ و گەشەكرنا بیاڤێن ئابوری و سەرمایەداری ل جیهانێ.
كوربەندا ئابوری یا جیهانی رێكخراوەكا نێڤدەولەتیە یا سەربخویە ل سالا 1971 ل سویسرا هاتیە دامەزراندن و سالانە كومبونا خۆ ل كومەلگەها گەشتیاری یا دافوس ل چیایێ ئەلب ل سویسرا دناف د سەقایەكێ بەفرین و سار دا دكەن، ئەركێ وێ گەشەكرنا جیهانێ یە برێكا هاندانا كاران و سیاسەتان و بیاڤێن زانستی و تەكنولوجی و پیشەسازی ژبونا جیهانیبونێ، ئەندامێن وێ هزارن ژ خودانێن سەرمایێن پتر ژ پێنچ ملیارێن دولارانن.
ئەوا باش ئەوە ئەڤە چەندین سالە ئەڤ كوربەندە سەروك و رێبەرێن هەرێما كوردستانێ داخازدكەنە كومبونێن سالانەیێن ڤی كوربەندی، و ئەڤە ژی بەلگەیێ گەهشتنا كاربدەستێن هەرێمێ یە بو ڤی ئاستی كو لڤان كوربەندان ئامادە ببن، و بو جارا ئێكێ ل سالا 2014 ێ سەروك مسعود بارزانی ب فەرمی هاتە داخازكرن كو ل گوپیتكا ئابوریا داڤوس ئامادەببیت و گوتارا خو پێشكێش بكەت، ئامادەبونا سەروك بارزانێ هێما و نینەرێ گەلێ كوردستانێ و پێشكێشكرنا گوتارەكێ و ئەنجامدانا دیدارێن گرنك ل ئاستێن بلند باندورا خویا ئەرێنی هەبو و شیا پەیاما گەلێ كوردستانێ بجیهانێ را بگەهینیت، و پێگەیێ هەرێما كوردستانێ ل وی كوربەندی جێكەت و بیاڤەكێ دی یێ پەیوەندیێن كوردستانی و جیهانی دروستكەت. و هەروەسا سەروكێ هەرێما كوردستانێ بەرێز نێچیرڤان بارزانی ب فەرمی ل پێنجەهەمین كوربەندێ داڤوس ئامادە ببو و پشكداریەكا چالاكانە د چالاكیێن كوربەندی و دیدار و چاڤڤێكەتنا دا د كر و كارتێكرنا خو هەبوو.
ل پێنجەه و سێیەمین كوربەندێ ئابورێێ داڤوس بەرێز مەسرور بارزانی سەروكێ حكومەتا كوردستانێ پشكداربویە، ئامادەبونا بەرێز مەسرور بارزانی ل كوربەندا دافوس گەلەك رامانا دگەل خو د هەلگریت، لبەراهیا هەمیان ئەڤە دانپێدانا جڤاكێ نێڤدەولەتی یە ب هێز و شیانێن سیاسی و ئابوری یێن هەرێما كوردستانێ و سەروكێ حكومەتا وێ، هەروەكو هێزا كەساتی و پێگەیێ بەرێز مەسرور بارزانی یێ سیاسی و جڤاكی و ئابوری كو توخمێن هێزێ و دەستهەلاتێ و سەرمایێ بخوڤە دگریت هوكارێن ڤێ پشكداریێ بویە.
هەرێما كوردستانێ ژێدەرەك و یەدەكەكێ نەفتێ و و گازێ ووزێ یێ باش هەیە و بەروبومێ كشتوكالی و بەرهەمێن خارنێ مشە لێ هەنە، و هوكارێ ئاسایش و سەقامگیریا دەڤەرێ یە. زێدەباری كو هەرێما كوردستانێ بویە وەلاتەكێ بەرهەمهێنەرێ ووزێ و بتایبەتی نەفتێ و باندورا خو ل بازارێ نەفتی یا جیهانی هەیە و كەفتیە سەر نەخشێ ووزا جیهانی، و لڤێ دوماهیێ دەرگەهەكێ باش بو هنارتنا بەرهەمێ كشتوكالیێ هەرێمێ بو جیهانا دەرڤە ل خو ڤەكریە، و ئەڤ هەر دوو توخمە ووزە و خوراك یێن كوردستانێ هوكارێن چارەسەركرنا بەشەك ژ پیتڤیین جیهانێ نە، پێگە و سەنگا هەرێمێ بهێز دئێخیت.
پشكداریا سەروكێ حكومەتا هەرێما كوردستانێ ل گوپیتكا داڤوس ل دەمەكی دایە كو قەیران و ئالوزیێن هەرێمایەتی و دەولەتی و جیهانێ د زورن و دمەترسیدارن، كو دڤێ كوربەندێدا و ل پەراوێزا وێ دا دێ بیتە بابەتێ گفتوگویان.
و یا گرنكتر دیدارێن سەروكێ حكومەتا هەرێما كوردستانێ بەرێز مەسرور بارزانی دگەل سەروك و رێبەر و كاربدەستێن جیهانی كو ژبلی كارناما كوربەندێ، دەلیڤەكا باش بوو بۆ دیاركرنا دیدوبوچونێن كوردستانێ بو پرسێن پەیوەندیدار و تایبەتمەندیێن هەرێما كوردستانێ، هیڤینە بگەهنە لێكتێگەهشتنەكێ ژبونا پێشڤەبرنا دوزا كوردی و هەرێما كوردستانێ.
وەكو دیار پشكداریا بەرێز سەروكێ حكومەتا هەرێما كوردستانێ پشكداریەكا كارا بویە هەر وەكو بەرێزی نیشادای ل سەر هەمی بابەتێن كارناما كوربەندی ئاخفتن كرینە، زیدەباری پرسێن تایبەت ل دیدارێن دووقولی.
سەروكێ حكومەتا هەرێما كوردستانێ نوینەریا دوزا كوردستانێ و جه و پێگەهێ وێ یێ گرنگ دكەت، یێ چاڤێ جیهانێ لێ، لەوان هەبوونا بەرێزی بخو لڤی كوربەندێ جیهانی هەبوون و نیشادانا دوزا مللەتەكی و گرنگیا هەرێما كوردستانێ یە د سیاسەت و ئابورێ جیهانێ دا.
زور باشبویە جارەكا دیتر و ل گوپیتكا داڤوس و لڤێ كوربەندا ئابوریا جیهانی سەروكێ حكومەتا هەرێما كوردستانێ پشكداریەكا كارا كری و بەرهەڤبویا راكێشیتە دانوستاندنێ و گوهداریێ لێبكەت و ببنە پشتەڤان و هاریكار بو كوردستانێ.
ل پەراوێزا ڤی كوربەندێ بەرێز مەسرور بارزانی شیایە دیتن و چاڤڤێكەتنا دگەل ژمارەكا دیارا سەروك و كاربدەست و بزنسمێنێن جیهانی بكەت، لەوان كوربەند بویە سەكویەكێ گرنگ بو پێشجاڤكرن و نیشادانا گرنگیا كوردستانێ، و نویكرن و گەشەكرنا پەیوەندیێن كوردستانێ و جیهانێ.
كوردستان دەولەسەری سەروكێ دلسوز و خەمخور و ئەندازیارێ ئاڤەدانكرنێ و دابینكەرێ ئاسایشێ و خودانێ چاكسازیێ د پێشڤەچوونەكا بەردەوام دایە و بویە جهێ پیتەدانا نێڤدەولەتی، نەمازە كو بویە ژێدەرەك بو ووزێ و خوراكی و ئاسایشێ و سەقامگیریێ، ئێدی بویە هەڤبەشا جیهانێ د چارەسەركرنا كێشە و گرفت و پێتڤیاندا.
دهێتە چاڤەرێكرن پیتە بناڤ مالیا هەرێما كوردستانێ بهێتەكرن و بریارێن كونگرەیێ چاردێ یێ پارتی و رێنمایێن سەروك بارزانی بو لهەڤهاتنێ و چارەسەركرنێ و چاكسازیان بهێنە بجهئینان، ئێدی هەڤتەریب دگەل باشبوونا رەوشا بابەتی رەوشا نافخویی ژی باشتر لێ بهێت، ئاسایش و گەشەبوون و سەقامگیری باشتر لێبهێت.
وەلاتەكەكێ دەولەمەند خودان مللەتەكێ ژیندار و سەركردایەتیەكا دلسوز و هشیار هەژی سەروەریێ و سەرفرازیێ یە.