به كر كه ریم حه سه ن*
فیزیازانی به ناوبانگی ئەڵمانی (ئه لبێرت ئه نیشتاین) ده ڵێ “قوتابی مه نجه ڵ نییه تا پڕ ئاوی بكه ی، به ڵكو چرایه كه، مه شخه ڵێكه پێویسته دایبگیرسێنی”. ئاشـــكرایه كـــه وا ئامێره ئه لیكترۆنییه كان به گشـــتی بـــه هۆكاری نوێی داده نرێـــت كه وا ڕۆڵی گرنگ و كاریگه رییـــان هه یه له ژیانی مرۆڤدا، تایبه ت دوای ئـــه وه ی كه جیهان ڕووبه ڕووی ڤایرۆســـی (كۆڤیـــد1٩) بووه وه و وای لـــێ هات ده وامی فه رمانگه و قوتابخانـــه و زانكۆكان له زۆربه ی هه ر ه زۆری ووڵاتانـــی جیهان وه ســـتا و ناچار په نایان برده بـــه ر خوێندن له دوره وه به رێگای سەرهێڵ (ئۆنلاین) و خوێندن به ر دوام بوو، ئه وه ش وای كرد قوتابیان زیاتر لە جاران ئامێره ئه لیكترۆنییه كان به كار به ێنن و بووه به شـــێكی گرنگ لـــه ژیانی ڕۆژانه یـــان، چونكه ڕۆژانه وابووه زیاتر لـــه چه نده ها كاتژمێر له رێگای به كارهێانی ئامێره كانی ئه لیكترۆنی وه كو مۆبایل و ئایپاد و لاپتۆپ و هیتد به كار به ێنن بۆ به رده وامیدان به خوێندن، ئه وه ش وای كردووه قوتابی زیاتر په یوه ســـت و متووی ئامێری ئه لیكترۆنی بێت و تاڕاده یه كیش له گه ڵی
به رده وام بێت. گومانی تێدا نییه ئامێره ئه لیكترۆنییه كان قازانج و لایه نی خراپ و ئه رێنی و ئیجابی و باشـــی هه یه، به ڵام زیاد به كارهێنانی له لایه ن قوتابی كاریگه ری نه رێنی و سلبی و خراپی هه یه ئه وه ش مه به ستمانه لێره باسی بكه ین.
پـــه روه رده كاران هه میشـــه جه خت له وه ده كه نه وه زیـــاد له به كارهێنانی ئامێـــره ئه لیكترۆنییـــه كان كاریگـــه ری به هێزی هه یه له گـــه وره و بچووك وه كـــو خووگرتن وایه به مادده هۆشـــبه ره كان، زیـــاد به كارهێنانی له لایه ن قوتابی كێشـــه ی گه وره و مه ترسیدار دروســـت ده كات له لایه نی ته ندروستی و ده روونی و كۆمه ڵایه تی و جه ســـته یی و خوێندن و زۆری تریش، ئه لێره دا ئه ركـــی هه موو لایه كمانه كۆمه ڵگه به گشـــتی و قوتابخانه و ماڵ به تایبه تی زیانه كانـــی زۆر به كارهێنانی ئامێره ئه لیكترۆنییه كان ڕوون بكه ینه وه كه وا چ جۆره گیروگرفت و كێشـــه ی ته ندروســـتی و كۆمه ڵایه تی و فشاری ده روونی و هیتر دروســـت ده كات، ده بێته هۆی لاوازی له بیركردنه وه و هه ســـتكردن و گرنگیپێدانـــدا و كه مته رخه مـــی لـــه خوێندن و بێباكی دروســـت ده كات، له به ر ئه وه ی قوتابی ئه مانه ت و پارێزراو وبه رپرســـیاریه تی گه وره یه له سه ر شـــانی هه موو لایه كمـــان تایبه ت په روه رده كار و مامۆســـتا و كه س و كاری قوتابیـــان ده بێ به رگه ی ئه و به رپرســـیاریه تیه بگرین، به هه موو دڵســـۆزی و له خۆبوردییـــه ك لـــه پێناو پارســـتن و چاودێریكردنی ئـــه و پارێزراوی و ئه مانه ته، به رده وام قوتابیه كانمان وشـــیار بكه ینه وه له زیانه گشـــتییه كانی زیادبه كارهێنانـــی ئامێره ئه لیكترۆنییه كان و مه ترســـییه كانی كه وا هه رده م خۆپارســـتن باشتره له چاره ســـه ركردن، بۆیه گرنگه به رده وام له قواتبخانه له لایه ن به ڕێوه به ری قوتابخانه و مامۆستاكانه وه قوتابی ئامۆژگاری بكرێته وه له ســـه ر زیانه كانی زیادبه كارهێنانی ئامێـــره ئه لیكترۆنییه كان و هێنانه وه ی نموونـــه ی زیندوو بۆیان، به هه مان شـــێوه له ماڵـــه وه له لایه ن دایك و باوك و كه ســـوكاری چاودێری منداڵه كانیان بكه ن و كاته كانی به كارهێنانی ئامێره ئه لیكترۆنییه كانیـــان بۆ دیاری بكه ن و ئامۆژگارییان بكه نه وه؛ پێویســـته له ماڵ له قوتابخانه قوتابی هان بده ن تا په رتووكه كانیان بخوێنه وه ڕایانبه ێنن له سه ر خوێندنه وه ی په رتووكه كان و راوێژ و گفتوگۆ و وه رزش؛ هەم دووریان دەخاتەوە له ئامێره ئه لیكترۆنییه كان، هەمیش ئەوەیە کە هه رده م خوێندنه وه یارمه تی گه شـــه كردنی بیروه زری قوتابی ده دات و توانای وه رگرتنی باشـــتر ده كات. لـــه به رامبه ردا كاتـــی زیاد به كارهێنانی ئامێـــره ئه لیكترۆنییه كان، وردبوونـــه وه و تێڕامان له خوێندن كه م ده كاته وه و بیركردنه وه لاواز ده كات و په رته وازه یـــی و بێئاگایی دروســـت ده بێت و بـــه فیڕۆدانی كاتێكی زۆره
ئه گه رهاتو له كاتی پێویست و به سوود به كاری نه هێنی. * به ڕێوه به ری گشتی/ وه زاره تی په روه رده
ماسته ر له كارگێڕی په روه رده ییدا