كارزان گلی – هه‌ولێر
رەجەب تەییب ئەردۆغان، بەئاشكرا و لەبەردەمی میدیاكاندا گوتی ”كات و ساتی بێت، لەگەڵ بەشار ئەسەد كۆ دبمەوە و دەچمە لای“، ئەم گوتەیە گفتوگۆ و شرۆڤەی جۆراوجۆری لێ دەكرێت، بەتایبەت ئەو پرسیارە دەورووژێت، ئاخۆ چی وای لە ئەردۆغان كردووە، ١٢ ساڵ بەشار ئەسەدی پێ تیرۆرست بووبێت، كەچی ئێستا دەیەوێت دەست بخاتە ناو دەستی.
ساڵی ٢٠١١ كاتێك سووریا شەڕی ناوخۆی لێ هەڵگیرسا و وڵات وێران و دابەش بوو، توركیا بە سەرۆكایەتیی ئەردۆغان، پشتگیری سەربازی و لۆجیستیکی دەکرد لە ئۆپۆزسیۆنی سووریا و هەوڵێکی چڕوپڕی دا تا ئەسەد لە دەسەڵات بهێنێتە خوارەوە، بەڵام تاوەكو ئێستا نەیتوانیوە ئەو ئامانجەی بپێكێت و ئەسەد هەر وەكو سەرۆكی سووریا ماوەتەوە.
بەڵام ئەردۆغان توانیی بەشێكی زۆری خاكی سووریا داگیر بكات، بەبەهانەی ئەوەی سنووری خۆی لە تیرۆر دەپارێزێت.
حكوومەتی سووریاش بە سەرۆكایەتیی ئەسەد، حكوومەتی توركیا و ئەردۆغانی بە تیرۆرست و داگیركەر وەسف كردووە، ئەم گرژی و رووبەڕووبوونەوەیە ١٢ ساڵە هەیە، تەنانەت ئەردۆغان دەیگوت دەست ناخەمە ناو دەستی ئەسەد، چونكە دەستی سوورە بە كوشتنی هەزاران هاووڵاتیی لاشەڕ و سڤیلی وڵاتەكەی، كەچی ئێستا دەیەوێت دەست بخاتە ناو ئەو دەستەی كە وەكو خۆی دەیگوت بە خوێنی هاووڵاتییان سوورە، بەڵام دەستێكی گەورەتر لە دەستی ئەردۆغان و ئەسەد لەپشت ئەو ئاشتبوونەوەیەوە هەیە، ئەویش دەستی ڤلادمیر پۆتین، سەرۆكی رووسیایە.
میدیاكانی توركیا بڵاویان كردووەتەوە، دانیشتنی ئەردۆغان و ئەسەد، پەیوەستە بە ئەنجامی كۆبوونەوەی دەزگای هەواڵگری سووریا و توركیا، كە ماوەیەكە بەنهێنی دادەنیشن و كاتێك گەیشتنە ئەنجام، كۆبوونەوەی ئەو دوو سەرۆكەش دەکرێت، كە پێناچێت كۆبوونەوەكە بەم زووانە بکرێت.
گوڵڕوو گەزەر، لێكۆڵەری سیاسی، قسەی بۆ ئاژانسی (DW) بەشی توركی كردووە و پێی وایە پێویستە ئەردۆغان لەگەڵ ئەسەددا كۆ ببێتەوە و باسی چەندین بابەتی گرنگ بكەن، دیارترینیان ئاخۆ پەنابەرانی سووریا بەچی میكانزمێك بگەڕێنەوە بۆ سووریا؟
ئەو دەڵێت: ”گرنگی ئەو كۆبوونەوەیە چەند خاڵێكە، یەكەمیان توركیا سنوورێكی بەرینی لەگەڵ سووریا هەیە، دووەم بوونی یەپەگە لەسەر سنوور و سووریا، نائارامییەكی زۆری بۆ توركیا دروست كردووە و هەروەها ئەو هەموو پەنابەرە سوورییەش لە توركیا، كە ئەمە گرنگترین بابەتە وای كردووە، ئەردۆغان لەگەڵ ئەسەددا كۆ ببێتەوە“.
ئەو لێكۆڵەرە دەڵێت، ئایا توركیا لەگەڵ حكوومەتی ئێستای تاڵیباندا كۆ دەبێتەوە و گفتوگۆی هەیە یان نا؟ بێگومان هەیەتی، بۆیە گرنگە لەگەڵ حكوومەتی ئەسەدیشدا هەیبێت.
ئەردۆغان پێشتر، هەموو هەوڵ و سیاسەتی بەو ئاراستەیە بوو، كە ئەسەد لە دەسەڵات بهێنێتە خوارەوە، بەڵام ئەمجارەیان بە تۆنێكی زۆر نەرم قسەی كرد و گوتی: ”دەردی توركیا ئەوە نییە ئەسەد لە دەسەڵات لا بچێت یان لا نەچێت“
ئەم گۆڕان و قسەكردنەوەی ئەردۆغان، دوای چەندین كۆبوونەوەی پۆتین و ئەردۆغان دێت، كە پۆتین داوای لە ئەردۆغان كردووە لەگەڵ ئەسەددا كۆ ببێتەوە و داواكارییەكانی توركیا لە سووریا لای ئەسەدە و لای كەسی تر نییە.
ئۆیتوون ئۆرهان، شارەزای سیاسەتی نێودەوڵەتی، پێی وایە زەحمەتە حكوومەتی سووریا رێگە بدات توركیا پەنابەرانی سووری بگەڕێنێتەوە، چونكە ئەسەد ترسی هەیە ئەو پەنابەرانە ببنە مەترسی بۆ سەر ئاساییشی وڵاتەكەی و ئەوان پێشتر لەبەر سیستەمی ئەسەد رایانكردووە و ئەسەدیش وەكو دژمنی خۆی سەیریان دەكات.
ئەردۆغان مەبەستیەتی، بەر لە هەڵبژاردن، لەگەڵ ئەسەد رێك بكەوێت تا پەنابەرە سوورییەكان كە ژمارەیان ٣ملیۆن پەنابەر دەبێت و لە توركیا گیرساونەتەوە، بگەڕێنێتەوە بۆ سووریا و بەمەش رێژەی دەنگەكانی زیاد بكات، چونكە بەشێكی زۆری دەنگدەری توركیا نیگەرانن لەو هەموو پەنابەرە سوورییە و پێیان وایە، خراپی رەوشی ئابووری بەشێكی پەیوەندیی بەو هەموو پەنابەرە سوورییەوە هەیە.
بەڵام ئۆرهان پێی ئەستەمە ئەسەد رازی بێت ئەو هەموو پەنابەرە سوورییە بگەڕێنەوە، بەتایبەت رەوشی ئابووری سووریا لەوپەڕی خراپیدایە و بەرگەی ئەو هەموو هاووڵاتییە ناگرێت و ناتوانێت باوەشیان بۆ بكاتەوە.
ئەردۆغان ١٢ ساڵ دژمنایەتی ئەسەدی كرد، ئەویش بە هاوكاریكردنی ئۆپۆزسیۆنی توركیا بە چەكی قورس و سووك، هەزاران سەربازی سووری كوژران و خاكێكی زۆریش كەوتە ژێر دەستی ئەو چەكدارە ئۆپۆزسیۆنانەوە، بۆیە ئەسەد بە دانیشتنێك لەگەڵ ئەردۆغان، ئەستەمە رابردوو لەبیر بكات و داخوازییەكانی ئەردۆغان بهێنێتە دی.