کتێبی کەشکۆڵی نەجمەدینی مەلا، یادی شەوێکی بەکرەجۆ بڵاوکرایەوە
لوقمان مستەفا – هه‌ولێر
کتێبی (كەشكۆڵی نەجمەدین مەلاـ یادی شەوێکی بەکرەجۆ)، کە خەلیل عەبدوڵڵا سەرپەرشتی کردوە و مامۆستا عوسمان ھەورامی پێداچونەوە و ھەڵەبڕی و رێنوسی بۆ کردووە.
نه‌جمه‌دین مه‌لا، یه‌كێكه له مامۆستا به‌ناوبانگه‌كانی شاری سلێمانی، كه خاوه‌نی خوێندنگه‌ی كه‌شتیی نوح بووه‌و چه‌ندین نه‌وه‌ی فێری خوێنده‌واری كردووه.
ناونیشانی پەڕتووک: یادی شەوێکی بەکرەجۆ، کەشکۆڵی نەجمەدین مەلا
ناوی نووسەر: نەحمەدین مەلا نەحمەدین مەلا
پێداچوونەوە و هەڵەبڕی: عوسمان محەممەد هەورامی عوسمان محەممەد هەورامی
سەرپەرشتی: خەلیل عەبدوڵڵا
شوێنی چاپ: سلێمانی
ساڵی چاپ: 2022
ژمارەی چاپ: یەکەم
یادی شەوێکی بەکرەجۆ، کەشکۆلێکی دەوڵەمەندی مامۆستا نەجمەدین مەلایە، کەژیاننامەی 57 شاعیری کلاسیک و نموونەیەک لەشیعرەکانیانی لەخۆگرتووە، ئەم کەشکۆڵە لەدووتوێی (1010) هەزارودە لاپەڕەدا، چاپکراوە، (594)ی کەشکۆڵەکە تایپکراوە و مامۆستا (عوسمان هەورامی) گۆڕیویەتی بۆ ڕێنووسی ئێستاو پەراوێزی بۆ نووسیوە، دەستنووسەکەی مامۆستا نەجمەدین مەلاش سکان کراوە و (416) لاپەڕەیە و وەک پاشکۆی کتێبەکە دانراوە و کتێبەکە بەگشتی بۆتە (1010) لاپەڕە.
خەلیل عەبدوڵڵا، كه سەرپەرشتی ئه‌م كتێبه‌ی کردووە بەم شێوەیە له پێشه‌كییدا ئاماژه‌ی پێكردووه و ده‌ڵێت: ” رۆژی 15ی نیسانی 2017 لەگەڵ هاوڕێی خۆشەویستم کاک(محەمەد مەردان) سەردانی نووسەرو رووناکبیر مامۆستا (بەیاد عەبدولقادر)مان لە قەیوان ستیی شاری سلێمانی کرد، لەهەواڵی تەندروستیمان پرسی و چەپکە گوڵی رێزو وەفا و خۆشەویستیمان پێشکەش کرد.
لەو دیدارەدا مامۆستا (بەیاد عەبدولقادر) کەشکۆڵێکی دەستنووسی مامۆستا (نەجمەدین مەلا)ی دامێ کە دوو دەفتەری گەورەی 400 لاپەڕەیی بوو، کەشکۆڵەکە گەنجینەیەکی بەنرخی ئەدەبی و مێژووییە، کە ژیاننامە و شیعری 57 شاعیری کلاسیکی لەخۆگرتووە، مامۆستا (نەجمەدین مەلا) بەخەتی خۆی نوسیوویەتی و بەناوی (یادی شەوێکی بەکرەجۆ)، کە لە 13ی ئەیلوولی 1954پێشکەش بە(ع.بەسۆز)ی شاعیری کردووە، بۆیەش کەشکۆڵەکەی ناوناوە (یادی شەوێکی بەکرەجۆ)، چونکە شەوی 12 لەسەر 13ی مانگی ئابی 1954 لەگەڵ مامۆستا (ع.بەسۆز)ی شاعیرو نووسەر، سەیرانێکیان کردووە بۆ باخەکانی بەکرەجۆو شەوێکی خۆشیان بەسەر بردووە.
لەبەر بایەخی کەشکۆڵەکە و ناوەڕۆکە بەنرخەکەی بەپێویستم زانی چاپی بکەم، بۆئەوەی خوێنەران و توێژەران و رووناکبیران و نەوەی نوێ سوودی لێ وەربگرن.
بەپێویستی ئەزانم زۆر سپاسی هەموو ئەو بەڕێزانە ئەکەم کە بۆ ئامادەکردن و چاپکردنی ئەم کەشکۆڵە هاوکارییان کردم.
نه‌جمه‌دین مه‌لا، وه‌ك شاعیر، چیرۆكنووس، نووسه‌ر و مامۆستا خزمه‌تی به‌كاروانی ڕووناكبیری و خوێنده‌واری كردووه، نه‌جمه‌دین كوڕی مه‌لا غه‌فوور كوڕی مه‌لا عه‌لی كوڕی مه‌لا برایم كه به نه‌جمه‌دین مەلا ناسراوه، ساڵی 1898 له شاری سلێمانی له‌دایكبووه و له ئامێزی خێزانێكی ئایینیی ڕۆشنبیر و زانستپه‌روه‌ردا گه‌وره بووه، لای باوكی فێری خوێندنه‌وه و نووسین بووه و له‌سه‌ر ده‌ستی زانای ناودار شێخ “مسته‌فا قازی” بڕوانامه‌ی خوێندنی ئایینی به‌ده‌ستهێناوه. ماوه‌یه‌ك وه‌ك فه‌رمانبه‌ری میری له رانیه خزمه‌تیكردووە؛ نه‌جمه‌دین مه‌لا له سه‌ره‌تای ژیانی لاوییه‌وه خولیای كاری ڕۆژنامه‌نووسی بووه و وتاری ئه‌ده‌بی و شیعر و چیرۆكی فۆلكلۆری و كه‌له‌پوروری له هه‌فته‌نامه‌ی زاری كرمانجیدا بڵاوكردۆته‌وه، كه مامۆستا حسێن حوزنی موكریانی له‌شاری ڕواندز ده‌ریكردووه. هاوكارێكی به‌رده‌وامی هه‌فته‌نامه‌ی ژین و ژیانی سلێمانییش بووه و وتار و چیرۆك و شیعری تێیاندا بڵاوكردۆته‌وه، چیرۆكی له زمانه‌كانی عه‌ره‌بی و فارسیشه‌وه وه‌رگێراوه له‌و دوو ڕۆژنامه‌یه‌دا بڵاویكردوونه‌ته‌وه.
نه‌جمه‌دین مه‌لا، خه‌مخۆری په‌روه‌رده‌و خوێندن بووه و قوتابخانه‌یه‌كی تایبه‌تی به‌ناوی كه‌شتیی نووح دامه‌زراندووه و مناڵان و گه‌وره‌ساڵانی فێری خوێنده‌واری كردووه و، نزیكه‌ی ٧هه‌زار كه‌سی فێری خوێندنه‌وه و نووسین كردوون، له‌دوای كۆچی دوایی، ژیان و به‌رهه‌می له‌دووتوێی چه‌ند كتێبێكدا چاپ و بڵاوكراونه‌ته‌وه.
یادی شه‌وێكی به‌كره‌جۆ
وه‌ك له‌م كتێبه‌دا ئاماژه‌ی پێكراوه كه ڕۆژی 12 ئابی 1954، كه دوا ڕۆژی جه‌ژنی قوربانبوو، ئه‌دیبی شیرینزبانی به‌زڵه‌گۆ، بلبلی گوڵزاری به‌كره‌جۆ عه‌بدوڵڵا ئه‌فه‌ندی كه‌ریم هاته لام، خواست و ئاره‌زوویكرد له‌گه‌ڵیا پێكه‌وه بچین بۆ گه‌شتی كشتی به‌كره‌جۆ، منیش به‌ڵێنمدا كه له گه‌ڵیا بچم سه‌عات 6ـی زه‌واڵی پاش نیوه‌ڕۆ من و عه‌بدوڵڵا ئه‌فه‌ندی و جه‌مال كوڕی مه‌لا كاكه‌حه‌مه به ئۆتۆمبێلێك، كه منداڵان بۆ سه‌یران ئه‌چوونبۆ گه‌شتی به‌كره‌جۆ له ریزی پێشه‌وه سوار بووین، نزیكی ڕۆژئاوا گه‌یشتینه ئه‌وێ، له‌به‌رده‌رگای خانوویه‌كی خنجیلانه، كه له‌سه‌ر ده‌ستووری كۆن دروستكرابوو، دابه‌زیین، كه چووینه ژووره‌وه خانوویه‌كی رێكوپێك، باخچه‌یه‌كی بچووكی پڕ گوڵی تێدابوو، هێشووی ترێی له تووره‌كه گیراو به‌سه‌ر سه‌رمانا شۆڕبوو بووه‌وه هێجگار ناسک و نازداریی دره‌ختێكی شۆڕه‌بی، كه گلۆپی كاره‌بای پێوه‌بوو، له‌به‌رده‌ممانا ملكه‌چ و خه‌جڵ وه‌ستابوو. به‌ڕاستی هه‌ر شاعیری به‌ناوبانگ مه‌لا مسته‌فای بێسارانی توانیویەتی ستایشی شۆڕه‌بی بكا، كه ئه‌ڵێ:
وتم: شۆڕه‌بی! ده‌ست‌نیشانی‌دۆست
سێبه‌ر ده‌وای (تا)، سه‌لفات و زینک پۆست٢
دره‌ختان سه‌ربه‌رز به‌بێ قۆرت، بێ‌شۆست
بۆچ سه‌رت شۆڕه وێنه‌ی که‌فته‌کۆست …
پشیله‌یه‌ك كه ناوی شیرین بوو:
له‌كاتی گفتوگۆ و قسه‌كردنا پشیله‌یه‌كی جوان و نه‌رمونیان سپی بێگه‌رد، وه‌كو چۆڕی شیر، له‌سه‌ر پشتی چه‌ند نه‌خشێكی ڕه‌شی تێدابوون، چاوێكی زه‌ردی كاره‌بایی و چاوه‌كه‌ی تری سه‌وزی گیایی هاته باوه‌شمه‌وه، تومه‌ز ئه‌مه پشیله‌ی عه‌بدوڵڵا ئه‌فه‌ندیبوو، كه په‌سه‌ندیكردبوو و زۆری خۆشئه‌ویست، بڕوا بكه‌ن زۆر شارو جێگا گه‌ڕاوم هێشتا گیانداری واجوانم نه‌دیوه، ئه‌وه‌نده‌ی پێنه‌چوو پشیله شیرین ونبوو، له‌دوای نیو سه‌عات دوو منداڵ به ئه‌ده‌بەوە هاتنه ژووره‌وه شه‌وباشیان كرد و وتیان پشیله شیرین مریشكێكی ئاوه‌ڕووتكراوی ئێمه‌ی ڕفاندووه، كه چووینه بنج و بناوانی، بردبوویه ژوورێكه‌وه، له‌وێ خه‌ریک بوو بیخوات، به‌ڵام تۆزێكی له‌باڵه‌كه‌ی كه‌لكردبوو، منداڵه‌كان مریشكه‌كه‌یان برده‌وه.
كتێبی “کەشکۆڵی نەجمەدینی مەلا، یادی شەوێکی بەکرەجۆ” چه‌ندین بابه‌ت و ژیاننامه‌ی شاعیرانیشی له‌خۆ گرتووه.