سایه هیوا
باسكردنی ئەو تاوانانەی بەرامبەرئافرەت دەكرێت زۆرن، بەڵام لەم بابەتەدا دەمەوێت تیشك بخەمە سەر كوشتنی ئافرەتان بەناوی پاساوی شەرەف. تاوانی كوشتنی ئافرەتان بەناوی ناموس یاخود شەرەف بریتییە لە كردەیەكی تۆڵەسەندنەوە بە مەبەستی كوشتن و لە ناوبردن،لەلایەن یەكێك لە پیاوانی ئەندامانی خێزانییەوە ئەنجام دەدرێت بەرامبەر یەكێك لە ئافرەتانی خێزانیەوە(دایك،هاوسەر،خوشك،كچ) بەبیانوی پاراستنی ئابڕو و ناموس و شەرەف،بە پاساوی ئەوەی ئەو ئافرەتە ئابڕوی لە كردار كردووە.
هیچ هۆكار و پاساوێك بۆ كوشتنی ئافرەت نییە، بەڵام كۆمەڵێك پاڵنەر و هۆكار وا دەكەن كوشتنی ئافرەتان ڕوو لە زیاد بوون بكات:
- جیاكاری لە نێوان ئافرەت و پیاو: لە زۆرێك لە كۆمەڵگە بەچاوی جیاكاری تەماشای ئافرەت و پیاو دەكەن بەتایبەت لە ڕووی ڕەفتاری تاكەكانەوە، جیاوازیەكە زەقترە هەندێك ڕەفتار بۆ پیاوان بە تاوان دانانرێت، بەڵام هەمان ڕەفتار ب ۆ ئافرەتان بە تاوانە و سزای قورسیشی لە سەرە، تەنانەت هەندێكجاریش سزای ئافرەتەكە دەدرێت نەك لەسەر ئەنجامدانی كارەكە بەڵكو تەنها گومانێكی بچوكیان هەیە كە ڕەنگە ئەو كارەی كردبێت
- تەماشا كردنی ئافرەت وەك لاواز و بێهێز: لەبەر ئەوەی ئافرەت بەوە جیا دەكرێتەوە كە هەموو كات نەرمونیان و لەسەرخۆترە،ئەمە بووە بە هۆكارێك كە ڕەگەزی بەرامبەر خۆی بەسەریدا فەرز بكات و بەلاواز
تەماشای ئافرەت بكات. - تێگەشتنی هەڵە لە وشەی (شەرەف،ناموس):وشەی شەرەف – ناموس واتە بەرزی وڕێز و بڵندی بەكەسێك دەوترێت (شەرهفمەند وبەشەرەف) ئەمە گشتگیرە و بەواتای دوركەوتنەوە لە گشت ڕەوشتە
ناشرینەكان دێت. - دابونەریت: بەشێك لە دابونەریتی كۆمەڵگەكان ئافرەت بە گشتی وەك (عەورەت) تەماشا دەكات تەنانەت بەشێك لە جەهالەتی كۆن هێشتا ماوە بە بەهەبوونی كچ لە خێزانەكانیان. كەمتر دڵخۆش دەبن
تەنانەت دڵتەنگیش دەبن. - ئاسانكاری یاسایی: لە كۆمەڵگە پیاوسالارەكاندا یاساكان بە شێوەیەك داڕێژراون كە ئاسانكاری دەكەن بۆ تاوانەكانی بەرامبەر ئافرەت بەبیانوی شەرەفەوە،بەپێی یاسای ئەو وڵاتانە ئەو ئافرەتانەی بە پاساوی شەرەف دەكوژرێت تاوانبارەكە سزای كەمترەو سزایەكی سوكی هەیە كە وەك ئەوەی كەسێكی تری بە ئەنقەست بكوژێت، بۆ نمونە لە مادەی(٤٠٩) یاسای سزادانی عێراقی دا هاتووە.
یەكێك لە مەحرەمەكانی لەكاتی زینا كردن یان لەگەڵ
پیاوێك لەژێر پێخەفیدا بینی و ئەویش دەست بەجێ كوشتی یان یەكێكی كوشت یان دەستدرێژی كردە سەر هەردوكیان یان یەكێكیان بەهۆی ئەو دەستدرێژیییە بوە هۆی مردن یان. نەخۆشی درێژخایەن ئەوا لەم حاڵەتەدا تاوانبارەكە سزا دەدرێت بۆ ماوەیەك لە (٣)ساڵ كەمتر نەبێت بەپێی ئەم مادەیە یاسا كوشتنی خێزانی یا مەحرەمەكانی بە عوزری سوك داناوە بۆ سزا لە كاتێكدا كوشتنی كەسێك بە ئەنقەست تاوانێكی گەورەیە و سزاكەی بریتیە لە بەندكردن بۆ هەتا هەتایە،ئەمە لە یاسای زۆرێك لە وڵاتانی تریشدا هەروایە بۆ نمونە (میصر و ئەردەن و سوریا…)بەپێی یاسای كوەیتی سزای كوشتنی ئافرەتێك بەبیانوی شەرەف غەرامەكردنە بە بڕی (٤٥دۆلار). – هۆكاری پشت پەردە: زۆر جار تاوانی كوشتنی
ئافرەت بەبیانوی شەرەف بیانوی تری لە پشتەوەیە،واتە ئەسڵەن كوشتنەكە پەیوەندی بە شەرەف و ئابڕوە نییە بەڵكو هۆكارێكی تر بوە هۆی ئەوەی ئافرەتەكە بكوژرێت كەچی بابەتی شەرەف و ئابڕوە دەدەنە پاڵی بۆ ئەوەی سزای بكوژەكە ئاسانتر بێت.
بۆ چارەسەركردنی ئەم بابەتە كەمكردنەوەی ئامارەكانی كوشتن بە بیانوی ناموس لەسەر چەند ئاستێك پێویستە هەوڵی تەواو بدرێت كاری دەستە جەمعی بۆ بكرێت كە لێرەدا پێویستە چەند خاڵێك
بخەینە ڕوو:
١-كاركردن بۆ گۆڕینی یاساكان و دانانی یاسای دادپەروەرانە بۆ سزا دانی ئەوانەی بابەتی ناموس دەكەنە پاساوی كوشتنی ئافرەتان بەوەی سزای قورس بۆ بكوژان دابنرێت.
٢- بڵاوكردنەوەی كلتوری گفتوگۆ و لێكحاڵی بون لەنێوان هەردوو ڕەگەزدا بەتایبەت لە نێوان هاوسەراندا.
٣-ڕۆشنبیری كۆمەڵایەتی پەرەی پێ بدرێت بە جۆرێك خۆشەویستی و متمانە ببێتە بنەمای پەیوەندی ئەندامی خێزان نەك گومان و چاودێریكردن.
٤-بەشودانی پێشوەختەو بەشودانی منداڵ وەك تاوان سەیربكرێت. ٥-یاسایەكی تایبەتی توند بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ سۆشیال میدیا و تاوانەكانی بواری سۆشیال میدیا دابنرێت بەو پێیەی بەشێكی ڕێگەكانی سەركێشان بۆ كوشتنی ئافرەتان هۆكارەكەی تۆڕەكۆمەڵایەتیەكانە،كە دوا جاریش پاساوی شەرەف دەدرێتە پاڵ تاوانەكە و تاوانبار قوتاری دەبێت بە سزایەكی كەم یان بەبێ سزا .