گوێ لە منداڵەكەت بگرە با بەخەیاڵ قسە بكات

قسەكردن دەڕبڕینێكە بۆ گوزارشتكردن لە شتێك، مەبەست لێی گەیاندنی پەیامێكە تا كەسی بەرامبەر تێی بگات چی دەڵێ و مەبەستی چیە؛ قسەكردن هونەرە، زانستە، ئەتەكێتە، وەك خشتی بەیەكەوە بەستنی دیوارە كە ئەگەر بە ڕێکوپێكی بەكار نەهات، ئەوە جگە لەنەهامەتی و ماڵوێرانی و داڕووخان، هیچ شتێكی تازە و باش و جوانی لێ سەوز نابێت.
ئەو جەنگانەی ڕوو دەدەن و ئەو دووبەرەكی و ڕق و كینە و حەسوودیەی ناخی مرۆڤی تەنیوە، سەرچاوەكەی قسەكردن و چاوپێهەڵنەهاتنە، ئەوەتا بە یەك قسە ئاگرێكی گەورە دەكوژێتەوە، وەكچۆن ئاگرێكی گەورەی پێ هەڵدەگیرسێ.
دایك و باوك مامۆستای یەكەمی منداڵە پێش ئەوەی بچێتە قوتابخانە، جا ئاراستەكردن بەو وشانەی بەكاری دێنن چ بە شۆخی و گاڵتەجاڕییەوە بێت یان بە ڕاستی، بەئەنقەست و نائەنقەست، دركی پێ بكات یان نا، شوێنەوارو كاریگەریەكی درێژ خایەن لەسەر هەست و نەستی منداڵەكەی بەجێ دێڵێ بەتایبەت شكاندنەوەو تەرقكردنەوەی لەبەردەم كەسە نزیك و هاوڕێكانیدا، بۆ نموونە بەكار هێنانی هەندێ دەستەواژەی نەشیاو ڕەنگە ئەو دەستەواژانە بە ئاسایی تێبگەن، بەڵام كاریگەری ژەهرو خەنجەرو بۆمبای ئەتۆمی بۆ سەر دڵ و دەروونی منداڵ هەیە، لەوانە: ئەو مناڵەی من زۆر گێلە. ئەو منداڵەی من گەلێ تەمبەڵ و تەوەزەڵە بەژیانی خۆی زیرەك نابێ..ئەو منداڵەی من زۆر بێ مێشك و بێ ئەقڵەو هیچی لێ چاوەڕوان ناكرێ و….هتد.
هەر یەك لەم قسانەو دەیەها قسەی تر لەجیاتی بنیاتنانی كەسایەتیەكی بەهێزو تۆكمە، كەسایەتی ئەو منداڵە دەڕوخێنن كە بەئاسانی ڕاست نەبێتەوە چونكە بەم قسانە بڕوانامەی گێلی و تەمبەڵی و بێ ئەقڵەی پێ دەبەخشێ كە ئیتر تا ماوە لەو بازنەیە بخولێتەوەو هەوڵ بۆ دنیابینی نەدات و بیر لەدەرچوون لەو بازنەیە نەكاتەوە.
سروشتی مرۆڤ وا ڕسكاوە گەورە و بچووك پێی خۆشە دەستخۆشیی لێ بکرێ و ستایشی بکەن؛ منداڵ بە پیاهەڵدان و ستایشی دایك و باوك لەبەردەم هاوڕێ و خزم و كەس و كارەكەی، ناڕاستەوخۆ گەزگەز باڵا دەگرێ، دڵخۆش دەبێ و ئەوەش وادەكات متمانەی زیاتری بۆ دروست ببێت.
كاتێك مناڵ كارێكی بچووك دەکات، ئەگەر وەكو پێویست سەركەوتووش نەبوو، مەیشكێنەرەوە، پێی بڵێ: من لەپشتی تۆم و پشتگیری لە كارەكانت دەكەم..هەروەها واینیشان بدە كە كارێكی گەورەو گرنگی ئەنجامداوە، ئاهەنگی بۆ ساز بدە، دیاری بۆ بكڕەو كەمترین شت ئەوەیە دەستخۆشی لێبكەی وەك چۆن ئەدیسۆن دوای هەزار جار تاقیكردنەوەو شكست دوای شكست، توانی كارەبا دابێنێ و ڕووناكی بەهەموو جیهان ببەخشێ.
خێزانی پەرۆش و خەمخۆر بەوریایی و زیرەكیەوە ڕەفتار دەكات، بەلێهاتوویی و لێزانی قسەی ناخی دەردەبڕێ نەك وەكو فیشەكە شێتە ئەوەی هاتە سەر زمانی، دەریببڕێ و بەڕووی مناڵەكەی بتەقێتەوەو ئەوەی هاتە سەر زمانی بەباش و خراپ نەیگەڕێنێتەوە.
سەركۆنەی بەردەوام و دەمكوتكردنی منداڵ دەرهەق بەو كارانەی ئەنجامی دەدات و لێدان لە وەتەری حەزو ئارەزووەكانی، یاخود فەرامۆش و پشتگوێخستنی بەهرە نادیارو شاراوەكانی منداڵ، ئەوانە هۆكارگەلێكن تا منداڵ لەجووڵەو گەشەكردن و بەتاڵكردنەوەی وزەو تواناكانی بوەستێ، لەكاتێكدا هاندان و گوێگرتن هیچ تێچوویەكی نیە، ئەی بۆچی هەست بەبێزاری و بێ تاقەتی بكەین ئەگەر كاتێكی دیاریكراو بۆ گوێگرتنیان تەرخان بكەین، بە ڕەنگ و ڕویەكی خۆشەوە لەگەڵیان دانیشین، بەهێمنی قسەیان لەگەڵ بكەین و وشەی ئاسان بەكار بێنین بۆ ئەوەی لێمان تێ بگەن.
هەڵبەتە دەلوێ داوای قسەكردن لەمنداڵ بكەین، بەپێی تەمەنەكەی بابەتێكی لەگەڵ بكەینەوە كە بتوانێ قسەی لەسەر بكات، لەم ڕووەوە دەكرێ بەسەرهاتەكانی خۆمان بكەینە ئەڵقەی بەیەكەوەبەستنی گفتوگۆكان.
مناڵ قسەی كرد قسەی پێ مەبڕە با قسەكانی لەوەهم و خەیاڵەوە هەڵقوڵابن، یان هیچ مانایەكی ئەوتۆ بەدەستەوە نەدەن، گرنگ ڕاهێنان و ڕەخساندنی كەشێكی ئەرێنیەوە تا لەو ڕێیەوە فێری ئەتەكێتی قسەكردنبێ و پەردەی شەرم لەسەر خۆی لا ببات كە ئەگەر چووە هەر كۆڕومەجلیس و شوێنێ، كاتێ قافی قسە هات بتوانی بەبێ ترس و شەرم، بەقسەكردن گوزارشت لەناخ و دەروونی خۆی بكات.
ئەگەر ویستت هەر شتێ بەمناڵەكەت بڵێی بیكات سەرەتا خۆت بیكەن و لەهەر شتێك رێگری لە مناڵەكەت مەكە كە خۆت نەیكەی، بۆ نموونە تۆ دەمشڕو جنێوفرۆشبی، ناتوانی داوای لێببكەی جنێو نەدات. تۆ كەسێكی هەڵەشەو تووڕەبی، ناتوانی بەمناڵەكەت بڵێی: تووڕە مەبە، بەشێوەیەكی گشتی بتەوێ باس لەهەر شتێ بكەی دەبێ ئەو شتە لەخۆتدا بوونی هەبێ، تا هەمان شت بۆ مناڵەكەت بگوازیەوە چونكە منداڵە زیاتر لەوەی بەقسەی ئێمە فێر ببن، بەرەفتاری ئێمە فێر دەبن.
ئەركی دایك و باوكە بوار بڕەخسێنێ و دەرفەت بە مناڵەكەی بدا بڕەخسێنێ بێ هیچ كۆت و پێوەندو فشارو زۆر لێكردنێ، گوزارشت لە بیروبۆچوون و هەستەكانی بكات، لەم ڕوانگەوە بەردەوام حەزو هەست و خۆشەویستی خۆت بۆ مناڵەكەت دەرببڕە سەبارەت بەوشتانەی حەزی لێیەتی و ئارەزووی دەكات.
لە نموونەیەكی بچووكدا ئەگەر حەزی لە وێنەكێشان بوو، باسی وێنەی لەلا بكە، بەقەڵەمی ڕەنگاو ڕەنگ و كاغەزی ئاسایی هانی بدە بچێ بەئارەزووی خۆی وێنە بكێشێ كە لەڕووی زانستیەوە بەوێنەكێشان توانای جووڵەی دەستەكانی بەشێوەیەكی ورد گەشە دەكات و بەهۆی ئەو وێنانەی دەیكێشێ توانای خەیاڵ و داهێنانی لەلادا فراوان دەبێ، بۆیە بەزمانێكی شەكر شیرینەوە دەستی بگرە، ناوچەوانی ماچ بكەو دەست بەسەر سەری دابێنە، پێی بڵێ: من باوەڕم بە بەهرەو تواناكانی تۆ هەیە، شانازیت پێوە دەكەم و خۆشم دەوێی.
ئەگەر وێنەكەی كێشا بەخودی مناڵەكە هەڵیمەواسە، وەك چۆن دروست نیە پێی بڵێی وێنە لەسەر دیوار مەكێشە، بەڵكو وا باشە پێی بڵێی: ڕۆڵەگیان لەسەر كاغەز بەحەزو ئارەزووی خۆت وێنەیەكی جوان بكێشە، هەر كاتێك تەواوت كرد من لەسەر دیوارەكە بۆتی هەڵدەواسم، لەوەشدا دەتوانن داوێ بەدیوارەوە هەڵبواسن و بەفاق وێنەكانی لەسەر قایم و ڕاگیر بكەن وەكو یادگاری و چالاكی منداڵەكەیان.
كەواتە دەبێ دەرفەت بقۆزرێتەوە نەك پشتگوێ بخرێ لەكاتێكدا دەرفەت دونیایەكە تا بەوهۆیەوە بیروبۆچوونەكانی دەرببڕێ فەرموو چ هەستێكی خۆشە كاتێ دەتەوێ قسە بۆ كەسێك بكەی ئایا سەیرت بكات و گوێت لێ بگرێ ؟ یان پشتگوێت بخات؟.
مرۆڤ لەچەند وێستگەیەكەوە دەتوانێ كەسی بەرامبەر بخوێنێتەوە، ئاخۆ: هەر بەڕاست دەیەوێ گوێی لێ بگرێ یان ئەوەتە بۆ دڵڕاگرتنی كەسی قسەكەر لەبەرامبەری دەوەستێ و گوێگرێكی باش نیە، بۆیە:-
یەكەم: ئەگەر قسەت بۆ یەكێك كرد، بەهەست و نەستەوە گوێی بۆ شل كردی، ئەوە دەیەوێ قسەكانت لێ وەربگرێ.
دووەم: ئەگەر قسەت بۆ یەكێك كرد، سەیری ناوچەوانی كردی یان سەری بۆ لەقاندی ئەوە هەمدیس دەیەوێ قسەكانت لێ وەربگرێ.
خۆئەگەر زوو زوو سەیری كاتژمێری دەستی یا مۆبایلەكەی كرد یان خۆی بە قەڵەم و شتێكەوە سەرقاڵ كرد و تاو نا تاوێ سەری بەملاو بەولا جوڵاند و سەیری ئەملاو ئەولای خۆی كرد ئەوە مانای ئەوەیە توانای گوێگرتنی نیەو گوێگرتنیشی جگە لە ناچاری و شەرمی ڕووان، هیچی تر نیە.
دایك و باوك دەبێ بە گرنگیەكی زۆرەوە گوێ لەمناڵەكانیان بگرن بزانن چۆن قسە دەكەن؟ چ قسەیەك دەكەن؟ قسەكان تا چەند جێی خۆیان دەگرن و …هتد. وەلێ نابێ بێزارببن و دەبێ بەپێی تەمەنەكەی وەڵامی بدەنەوە ئەگەر پێویست بەوەڵامدانەوە بكات.
جوانترین ئەتەكێت بۆ ئەو حاڵەتە ئەوەیە كاتێ مناڵ قسەت بۆ دەكات بەجوانی گوێی بۆ بگرە و كەمێك خۆت بنووشتێنەوە تا بەقەد باڵای ئەو و لە ئاستیدا بیت و سەیری ناوچاوی بكەو سەری بۆ بلەقێنە.
ئەگەر قسەكانیشی هیچ مانایەكیان نەبەخشی بەسەریدا هاوار مەكەو قسەی پێ مەبڕەو بەنەرم ونیانی وەڵامی بدەوە، جا هەر كاتێ داوایەكی هەبوو یەكسەر وشەی نەخێر بەكار مەهێنە كە دڵی لەسەر ئەو كارەی لەمێشكی دا وێنای دەكات سارد بێتەوە، دەكرێ پێی بڵێی بۆ رۆژێكی تر باشە بۆت دەكەم بەڵام بۆ جاری داهاتوو، لەوەشدا ئەگەر بەڵێنەكەت نەبەیتە سەر، ئەوە متمانەی نێوانتان كاڵ دەبێتەوە.
دایك و باوك دەبێ دەروونی مناڵەكەیان بخوێننەوە چ لەڕێی هەڵسوكەوتی ڕۆژانەوەبێ یان لەڕێی دانیشت وگفتوگۆكردن لەگەڵیدا، بۆ نموونە هەمیشە ئەو یاری و چالاكیانە بۆ مناڵەكەت هەڵبژێرە كە لەگەڵ تەمەنەكەی دەگونجێ و هەرگیز پێش وەختە یارییەكی بۆ هەڵمەبژێرە كە هێشتا هیچ ئامادەباشیەكی تێدا نیە.
مناڵەكەت فێر مەكە چۆن دەوڵەمەندبێ! فێری بكە چۆن بەختەوەربێ بۆ ئەوەی كاتێ گەورە بوو بەهای شتەكان بزانێ نەك نرخەكانیان.
ئیمامی عەلی ڕەزای خوای لێبێ، دەفەرموێ: (هیچ میراتێك بۆ منداڵ لە ئەدەب و پەروەردەیەكی جوان باشتر نیە).
بۆ ئەوەی پردی گفتوگۆ لەنێوان خۆت و مناڵەكەت بنیات بنێی، ئەوە دەرفەتی بۆ بڕەخسێنە، بۆچوونەكانی پەسند بكە و بە نەرم و نیانی گفتوگۆی لەگەڵدا بكە. بچوكترین سەركەوتنی مناڵ بەگەورە بزانە و باسی لێ بكەن، قسەكردن چەند خولەكێك زیاتر ناخایەنێ بەڵام كاریگەریەكەی هەتا كاتێكی زۆر لەسەر دڵ و دەروونی مناڵ دەمێنێتەوە.

2021/ شارۆچكەی تەق تەق
سەرپەرشتیاری هاوڕێی ڕەخنەگر